HABER-ANALİZ: SAYED KHODABERDİ SADAT / AHMET FURKAN MERCAN - AA
Afganistan'da 3,5 yıldır ertelenen milletvekili seçimi, etnik ve bölgesel gruplara göre örgütlenmiş parti adaylarının katılımıyla cumartesi gerçekleşecek. Seçim merkezlerinin üçte biri ise Taliban varlığı nedeniyle devre dışı kalacak.
2015'ten bugüne 2 kez ertelenen milletvekili seçimi 3,5 yıl gecikmeyle yapılacak.
Resmi adıyla “Volusi Jirga” olarak bilinen 249 sandalyeli halk meclisi seçimlerinde yaklaşık 8.8 milyon kişi oy kullanacak.
Seçim komisyonu kayıtlarına göre, yarışacak 2 bin 558 milletvekili adayının 415'i kadın. Meclis temsilinde kadınların temsil kotası 27'yi buluyor ve 249 koltuktan 68'i kadınlara ayrılıyor.
Tüm adayların yaklaşık üçte birini başkent Kabil'den katılanlar oluşturuyor.
Seçimi izlemek üzere şimdiye kadar 50 binden fazla kurumsal ve bireysel gözlemci kayıt yaptırdı.
Taliban etkisi
34 vilayetten meydana gelen Afganistan'da artan güvenlik sorunları nedeniyle Gazni vilayet merkezinde ve 19 ilçesinde sandık kurulmayacak. Bunun yanı sıra, ülke genelinde 10 ilçe daha seçimlere dahil edilmeyecek. Taliban'ın en etkin vilayet olduğu Helmand'ın merkezinde sandık kurulurken, bazı ilçelerinde oy kullanılamayacak. Yine Kunduz, Badgis, Faryab, Sar-i Pol ve Bağlan'da yalnızca vilayet merkezinde sandık kurulacak.
Yetkililer, 7 binden fazla seçim merkezi bulunduğunu ancak bunların 5 bin 74'ünün hizmet vereceğini, 2 bin 311 merkezin ise güvenlik sorunlarından ötürü açılamayacağını bildirdi.
Bu durumda seçim merkezlerinin üçte birinde oy verilemeyeceği görülüyor.
Seçimin ABD’nin yararına olduğunu ileri süren Taliban, oylama işlemlerinde güvenlik güçleriyle beraber çalışanları hedef alacağı tehdidinde bulunmuştu.
Meclisin rolü ve idari sistem
Başkanlık sisteminin uygulandığı Afganistan'da, cumhurbaşkanı beş yıllık süreyle doğrudan halk tarafından seçimle belirleniyor ve en fazla iki dönem görev yapıyor.
Cumhurbaşkanı, başkanlık ettiği bakanlar kurulu üyelerini parlamento dışından seçiyor.
Bakanlar, parlamentodan güvenoyunu almak zorunda.
Parlamento, 249 sandalyeli halk meclisi (Volusi Jirga) ve 102 sandalyeli senato meclisinden (Meşrano Jirga) oluşuyor.
Yarın belirlenecek halk meclisinin yetkileri arasında genel ve devlet kurumlarının bütçelerini belirleme ve onaylama, bakanlar kurulu için güven oyu verme ve devlet ihalelerini gözlemleme bulunuyor.
Senato meclisi üyelerinin yasa gücü bulunmazken, kısmen veto yetkileri var.
Cumhurbaşkanı seçimi için gösterge olacak
Meclis seçiminin en önemli yönlerinden biri, gelecek yıl yapılması planlanan cumhurbaşkanı seçimi öncesinde iç siyasetteki dengeleri gösterecek olması.
2014'te göreve başlayan Peştun kökenli mevcut Cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin gelecek yıl aday olması beklenirken, onun ulusal güvenlik danışmanlığıdan istifa eden Hanif Atmar, Tacik kökenli Ata Muhammed Nur, Peştun kökenli Ömer Davutzey, Özbek lider Raşid Dostum ve Hazaralardan Hacı Muhammed Muhakkik, şimdiden adaylığı gündeme gelen isimler.
Ancak Afgan siyasetindeki çok parçalı güç dengesi, cumhurbaşkanlığı makamının elde edilmesi için ittifaklar yapılmasını gerektiriyor.
Yarın gerçekleşecek meclis seçiminde, rakip aktörler halk tabanındaki desteklerini kanıtlama ve sonrasında bunun üzerinden pazarlıklar yapma imkanı elde edecek.
Mevcut meclis aritmetiği
Meclisteki mevcut sandalye sayısı dağılımında ilk sırayı 96 milletvekili ile Peştunlar, ikinci sırayı 61 milletvekili ile Tacikler alıyor.
Hazaraları 53 milletvekili temsil ederken, Özbek ve Türkmenlerin 18 milletvekili bulunuyor. Kalan 21 milletvekili ise ülkedeki azınlıklara ait.
Söz konusu etnik gruplara ait çeşitli parti ve hizipler mecliste boy gösterirken, milletvekilleri genellikle büyük aşiretlere mensup kimseler.
Etnik siyaset
Resmi olmayan kayıtlara göre yaklaşık 32 milyon olan Afganistan nüfusunu oluşturan en büyük etnik gruplar yüzde 40 ile Peştunlar ve yüzde 24 ile Tacikler.
Bu grupları yüzde 11 ile "Afganistan Türkleri" olarak bilinen Özbek ve Türkmenler takip ediyor.
Kalan yüzde 25'lik kesim, Beluç, Nuristani, Pamiri, Arab, Gujar, Brahui, Kızılbaş, Aymak, Paşai ve Kırgızlardan meydana geliyor.
Afganistan'da temsil gücü yüksek partiler etnik temelde örgütlendiği için, yarışa katılacak kimseleri aday gösteren partiler bölgesel ölçeklerde varlık gösteriyor. Bu nedenle partiler, her vilayette değil, sadece etnik tabanlarının yoğunlaştığı vilayetlerde aday çıkarıyor.
Özbek kökenli Afganistan Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Dostum'un liderliğindeki Cümbüş-i Milli İslami Afganistan Partisi, ülkenin kuzeyindeki Farya, Cüzcan, Saripul, Belh, Tamangan, Tahhar ve Badahşan vilayetleri başlıca olmak üzere toplamda 40 aday gösterdi.
Peştun asıllı Gülbeddin Hikmetyar'ın liderliğindeki Hizb-i Vahdet-i İslam-i ise partinin kalesi olarak bilinen Bağlanın yanı sıra yoğunluklu olarak Lağman, Nangarhar vilayetlerinde aday çıkardı.
Peştun asıllı Abdulhekim Nurzey'in liderliğinde Afganistan Milli Vahdet Vulusi Tahrik Partisi ise yoğunluklu olarak Kandahar, Nangarhar, Logar, Helmand ve Uruzgan olmak üzere toplam 15 adayla seçimde yarışacak.
Hazara kökenli Muhakkik liderliğindeki Vahdet İslam-i Merdum Afganistan partisi, genellikle Bamyan, Daykundi, Ugur, Belh ve başkent Kabil'den olmak üzere toplamda 22 aday belirledi.
Afganistan Yüksek Barış Konseyi Başkanı Kerim Halili liderliğindeki ve Hazarların diğer partisi olan Vahdet İslam-i Afganistan, Herat, Belh, Daykundi ve Kabil'den toplam 18 adayla yarışa katılıyor.
Taciklerin 4 partiyle temsil edildiği seçimlerde Afganistan Dışişleri Bakanı Selahaddin Rabbani liderliğindeki Cemiyet İslami ise yoğunluklu olarak başkent Kabil, Herat, Belh, Badahşan olmak üzere 8 adayla seçime giriyor.
Cemiyet-i İslami'nin Tacikleri temsilen parti dışı desteklediği 30'dan fazla aday da yarışa katılıyor.
Milletvekili seçimine çok sayıda bağımsız aday da katılacak. Bunlar arasında parti mensubu olup partisinden yarışmayacaklar da bulunuyor.
Zenginlerin siyasete ilgisi
Seçimde, iş dünyası ve medya sektöründen tanınmış isimler de boy gösterecek. Ülkenin en zengin iş adamlarından Acmel Rahmani başkent Kabil'den aday.
Özel televizyon kanalı ve havayolu şirketi sahibi Fahim Haşimi, özel banka sahibi Ahmet Cavid Ceyhun, iş adamı Nurullah Davutzey, otel zinciri sahibi Hafizullah Celili ve özel televizyon ve banka sahibi Feridun Nurzad yine Kabil'den yarışa dahil olacak.
Belh vilayetinden iş adamı Abbas İbrahimzade, Herat'tan iş adamı Nisar Ahmet Faizi Guryani ve Pencşir'den iş adamı Şekip Ahmetyar seçime adaylığını koydu.
Dostum'un oğlu Batur Dostum, Cüzcan vilayetinden adaylığını olurken, Muhakkik'in oğulları Ali Muhakkik Belh'ten, Muhammed Bakır Muhakkik ise Kabil'den yarışacak.
Ayrıca Peştu liderlerden Cuma Han Hamdard'ın oğlu Gül Rahman Hamdard Belh'ten ve Halili'nin oğlu Muhammed Alim Halili de Kabil'den aday oldu.
Ülkede sadece 300 aileden meydana gelen Hindu ve Sihlere tek sandalyeyle kota ayrıldı.
Hindu ve Sihleri temsilen seçime katılan Narindar Singh Halisa'ya, sadece kendi tabanı oy verebilecek ve bir oy dahi alsa meclise girebilecek.