Dünya 1930’lardan beri nükleer enerji üretiyor. Bunun için atom çekirdeğini kontrollü biçimde parçalıyoruz, açığa çıkan enerjiyi de ısı olarak kullanıp suyu kaynatıyor ve buharıyla elektrik üretiyoruz. Ama bu işlem çok tehlikeli; ayrıca ortaya da yüzbinlerce yıl boyunca tehdit oluşturan atık malzeme çıkıyor. Oysa fizyon, yani çekirdek parçalanmasının tam tersi de mümkün. Buna da çekirdek birleşmesi anlamında füzyon deniyor ve aslında güneşimiz bu yöntemle enerji üretiyor. İki basit atomun, örneğin iki hidrojenin birleşip bir helyum yaratması sırasında da ortaya muazzam bir enerji çıkıyor. Sorun bu ısının nasıl kontrol altında tutulacağı. İnsanlık uzun süreden beri nükleer füzyonu kontrollu şartlarda, yani “soğuk füzyon” olarak başarmaya çalışıyor ama yapılan onca yatırıma rağmen henüz anlamlı bir başarı elde edilemedi. Şimdi Amerika’da bir start-up şirket, Zap Energy, füzyon sırasında ortaya çıkan güneş sıcaklığındaki muazzam enerjiyi kontrol etmeyi başardığı iddiasında, yakında kendi reaktörleri için son derece önemli bir denemeyi yapacaklarını ilan etti. Fakat bu açıklamayı şüpheyle karşılayan çok sayıda kişi de var.
BAŞARILI OLURSA ENERJİ SORUNUNU ÇÖZMEDE DÖNÜM NOKTASI OLUR
The New York Times'ın haberine göre; düşük maliyetle elektrik üretmeye çalışan bir füzyon enerjisi girişimi olan Zap Energy, sonunda tükettiğinden daha fazla elektrik üreteceğini söylediği bir sistemi test etme yolunda önemli bir adım attığını açıkladı. Bu, fosil yakıtlardan uzaklaşırken dünyanın enerji sorununu çözmede bir dönüm noktası olarak görülüyor. Neredeyse üç düzine start-up'tan ve büyük ölçüde finanse edilen hükümet geliştirme projelerinden oluşan küresel endüstri, sürekli çeşitli konseptler peşinde koşuyor. Seattle merkezli Zap Energy'nin yaklaşımı ise daha basit ve daha ucuz olmasıyla diğer şirketlerin sistemleri arasında öne çıkıyor.
Yarım yüzyıldan fazladır fizikçiler, güneşin gücünü şişeleyen kontrollü bir füzyon reaksiyonuna dayanan ticari enerji santralleri vizyonunu takip etti. Çünkü böyle bir enerji santrali, uzun ömürlü radyoaktif yan ürünler olmadan, tükettiğinden kat kat daha fazla elektrik üretebilir. Ancak araştırma projelerinin hiçbiri hedefe yaklaşamadı. Yine de iklim değişikliği endişesi arttıkça, teknolojiye de artan bir ilgi söz konusu.
FARKLI BİR YOL İZLİYOR
Zap Energy Başkanı Benj Conway, "füzyonun enerji karışımının bir parçası olmasının hayati olduğunu" söyleyerek Zap'ın, rakiplerinin aksine Washington Üniversitesi ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'ndaki fizikçilerin öncülük ettiği bir yaklaşımı takip ettiğini belirtti.
Bu, iki metrelik bir vakum tüpünden akarken bir elektrik akımı tarafından üretilen bir manyetik alan tarafından sıkıştırılan, genellikle maddenin dördüncü hali olarak tanımlanan enerji verilmiş bir parçacık bulutu olan şekillendirilmiş bir plazma gazına dayanıyor. Teknik, "kesilmiş akışlı Z-tutam" olarak biliniyor.
Emekli bir Washington Üniversitesi nükleer mühendisi ve Zap Energy'nin baş teknoloji sorumlusu olan Brian Nelson, şirketin yeni ve daha güçlü bir deneysel reaktör çekirdeğine başarılı bir şekilde plazma enjekte ettiğini söyledi. Şu anda, şirketin tükettiğinden daha fazla enerji üretmenin mümkün olduğunu kanıtlamasına olanak sağlamak için yeterli enerjiyi sağlamak üzere tasarlanmış bir güç kaynağını tamamlıyor.
RAKİPLERİNDEN ÇOK DAHA UCUZ OLACAK
Zap araştırmacıları, sistemlerinin işe yaradığını kanıtlarsa bunun, mıknatıs ve lazer hapsine dayalı rakip sistemlerden çok daha ucuz olacağını söylüyorlar. Geleneksel nükleer enerji ile kabaca aynı maliyete sahip olması bekleniyor.
Z-tutam tasarımını deneyen araştırmacılar, plazmayı stabilize etmenin imkansız olduğunu keşfederek Tokamak reaktörü olarak bilinen mıknatıs yaklaşımı lehine fikirden vazgeçtiler.
Fusion Industry Association'a göre, füzyon yakıtları ve gelişmiş mıknatıslardaki son teknik gelişmeler özel yatırımlarda keskin bir artışa yol açtı. Dünya çapında 35 füzyon şirketi var ve Sam Altman, Jeff Bezos, John Doerr, Bill Gates ve Chris Sacca gibi tanınmış teknoloji yatırımcıları da dahil olmak üzere özel finansman 4 milyar doların üzerine çıktı. Bay Gates ve Bay Sacca, Zap'ın en son finansman turuna yatırım yaptı.
ÇALIŞMAYA ŞÜPHEYLE YAKLAŞANLAR VAR
Ancak, füzyon enerjisi araştırmalarındaki ilerlemenin büyük ölçüde bir serap olduğunu ve son yatırımların yakın zamanda ticari füzyon sistemlerine dönüşme olasılığının düşük olduğunu iddia eden kişiler de var.
Geçen sonbaharda, Princeton Üniversitesi'nden emekli bir plazma fizikçisi olan Daniel Jassby, bir Amerikan Fizik Derneği haber bülteninde, ABD'nin 1950'lerden beri her on yılda bir gelip giden başka bir "füzyon enerjisi ateşi" döngüsünün ortasında olduğunu yazdı. Yeni kurulan şirketlerin, tükettiklerinden daha fazla enerji üreten sistemleri başarılı bir şekilde inşa etme yolunda olduklarına dair iddialarının gerçekte hiçbir dayanağı olmadığını savunarak "Bu iddiaların yaygın olarak inanılması, yalnızca destekleyicilerin ve laboratuvar sözcülerinin etkili propagandasından kaynaklanmaktadır" ifadelerini kullandı.
Zap Energy fizikçileri ve yöneticileri ise geçen haftaki röportajlarında, yaklaşımlarının uzun zamandır aranan enerji kırılma noktasına ulaşabileceğini bir yıl içinde kanıtlayabileceklerine inandıklarını söyledi. Bay Conway, geçmişteki "her 10 yılda bir milyar dolarlık bir iPhone prototipi oluşturmak" gibi olan büyük, yüksek maliyetli geliştirme çabalarının aksine, Zap'in konseptlerini hızlı bir şekilde kanıtlayabileceğini umduğunu belirtti.