Hükümetin geçtiğimiz günlerde gıda fiyatlarının azaltılması için devreye gireceğini belirttiği tanzim satış noktaları, açıldığı ilk gün itibariyle hem büyük ilgi gördü hem de büyük bir tartışma konusu oldu.
Tanzim satış noktalarının neden kurulduğunu; tanzim satış noktalarıyla neyin amaçlandığını; hükümetin, muhalefetin ve ekonomistlerin konuyla ilgili görüşlerinin ne olduğunu derledik.
1. Tanzim satış noktaları nerelerde kuruldu?
Sebze ve meyve fiyatlarını düşürmek için İstanbul'da 50, Ankara'da ise 15 noktada tanzim satış noktası kuruldu.
Hürriyet gazetesinin haberine göre İstanbul'da satış noktalarındaki tüm araçlarda BELTUR (Büyük İstanbul Turizm ve Sağlık Yatırımları İşl. Ve Tic. A.Ş.) görevlileri olacak. Arnavutköy, Adalar, Şile, Silivri ve Çatalca'da üreticilik yapıldığı için bu 5 ilçede satış olmayacak.
Tanzim satış çadırları Ankara'da hafta içi her gün 10.00-22.00 saatlerinde çalışacak.
İstanbul'da tanzim satışları her gün saat 10.00 ile 19.00 arasında yapılacak.
Kredi kartı geçerli olacak.
Ankara'da tanzim satışların 2,5 ay sürmesi ve satış noktalarının 30'a çıkarılması planlanıyor.
2. Tanzim satış noktalarında hangi ürünler satılıyor?
Tanzim satış noktalarında ilk etapta domates, salatalık, ıspanak, patates, soğan, patlıcan ve biber satışı gerçekleşecek.
Kişi başına en fazla 3 kilo sebze ya da meyve satın alınabilecek.
3. Tanzim satış nedir?
Sabah gazetesi yazarı Erdal Şafak, 2012 yılında yazdığı köşe yazısında tanzim satışın, 1970'li yıllarda dönemin İzmir Belediye Başkanı İhsan Alyanak'ın gelir seviyesi düşük olan kişilerin eti, kömürü, sebze ve meyveyi piyasaya göre daha ucuza almalarını sağlamak için bir yöntem geliştirmesiyle başladığını anlatıyor.
Tanzim satış noktaları zamanla Tansaş ismindeki markete dönüşüyor ve 1980'lerde Tansaş bir zincir market oluyor.
1990'lı yıllarda başarılı bir market haline dönüşen Tansaş, önce Doğuş grubunun bünyesine katıldı, 2005 yılında ise Migros'a satıldı.
Bu satışın ardından Tansaş markası zamanla ortadan kalktı.
4. Tanzim satış noktaları neden kuruldu?
Tanzim satış noktalarının kurulacağını ilk başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 5 Şubat'ta AKP Meclis Grup Toplantısı'nda yaptığı konuşma sırasında dile getirmişti.
Erdoğan şu sözleri sarf etmişti:
"Biberiydi, çarlistonuydu, patlıcanıydı, domatesiydi; her şeyde bu fiyatlara gerekirse ayar çekme kararını aldık, adımlarımızı atacağız. Belediyelerimiz vasıtasıyla biz bu adımları atacağız.
"Bir zamanlar biliyorsunuz tanzim satışlar kurulmuştu. Belediyelerimiz vasıtasıyla bu adımları atabiliriz, atacağız. Çünkü vatandaşımıza ucuz, sağlıklı ürünler vermeye mecburuz."
Gıda fiyatlarına karşı bir mücadele içine girilmesinin en büyük sebebi gıda enflasyonun uzun bir zamandır yüksek seyretmesi.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre enflasyon Ocak ayında yıllık yüzde 20,35 oldu.
Ocak ayında en yüksek fiyat artışı aylık olarak yüzde 6,43 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubunda görüldü.
Yıllık olarak da en yüksek fiyat artışı yüzde 30,97 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubunda görüldü.
TÜİK verilerine göre aylık olarak en yüksek fiyat artışı gözlenen ürünlerin başında yüzde 87,87'lik bir yükselişle çarliston biber geldi.
Patlıcanın aylık fiyatı yüzde 80,94, ıspanağın yüzde 67,63, sivri biberin yüzde 63,84 yükseldi.
5. Hükümetin tanzim satışlarla ilgili ilk açıklamaları ne oldu?
Temizlik malzemeleri de katılacak
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, tanzim satış noktalarında fiyatların neredeyse yarı yarıya indiğini ve aynı uygulamanın temizlik malzemeleri için de yapılacağını söyledi:
"Semt pazarları kurarak bugün itibarıyla ucuz ürünü satmaya başladık. Ankara'da bu çalışmalar başladı. Fiyatlar neredeyse yarı yarıya inmiş vaziyette. Halk ekmekte nasıl ucuz ekmeği biz vatandaşın evine gönderdiysek şimdi de her türlü üründe, temizlik malzemelerinde de buna gireceğiz."
'Fiyatlar tüm Türkiye'de düşecek'
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, tanzim satış noktalarındaki fiyatlara ilişkin, "Bu fiyatların yayılmaya başladığını tüm Türkiye'de göreceğiz. Amaç da bu zaten. Spekülasyon yapmak isteyen, fahiş kâr, fahiş fiyatlama yapmak isteyenlere izin vermeyeceğiz" dedi.
Albayrak, önümüzdeki günler içerisinde yapılandırmayı güçlendireceklerini, tanzim satış noktalarının ve satılan ürünlerin sayısının artırılacağını ifade etti.
'İnternetten de sipariş verilecek'
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ise tanzim satışların internet üzerinden yapılabilmesi için yeni bir proje hazırladıklarını söyledi.
Pakdemirli, PTT Genel Müdürlüğü ile gerçekleştirecekleri proje kapsamında internetten de sebze ve meyve siparişinin verilebileceğini aktardı.
6. Muhalefetin tanzim satışlarla ilgili ilk açıklamaları ne oldu?
CHP Parti Sözcüsü Faik Öztrak, tanzim satış çadırlarına ilişkin şu açıklamada bulundu:
"Tanzim satış mağazaları yetmez. Bu projenin ayakları eksik. Tarımı bitirdiler, üçüncü lige düşürdüler. Bugün buğday, saman, nohut, arpa her şeyi ithal eder hale geldik. İktidarı bir kez daha uyarıyorum; tarladaki yangın sönmeden mutfaktaki yangını söndüremezseniz.
"Metal yorgunu olan AKP belediyecilik anlayışının bu topraklarda millete verebileceği hiçbir şey kalmamıştır. Öyle görülüyor ki, hızla bir kumanda ekonomisine gidiyoruz. Bu tür uygulamaların sonu hüsran olacaktır. Zabıta ile korkutarak ekonomiyi idare etmenin mümkün olmadığını, zor olduğunu düşünüyorum. Bunun sonu karanlıktır. Bırakın pansumanı, üretime dönün."
İYİ Parti Genel Başkan Yardımcısı ve eski Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz ise Twitter'dan, "Allah kulunu iddiası ile sınar. 17 yıldır sana yağı kuyruğunu istismar etmekten bıkmayan AKP, domates-biber-patlıcan kuyruğu ile sınanıyorsun. Kendi doğruları üzerinde yükselmek yerine başkalarının yanlışları üzerinde yükselmenin trajedisi" yorumunda bulundu.
7. Ekonomistler ne diyor?
Ekonomistler tanzim satış yerlerinin enflasyonu düşürmek için etkili olacağı konusuna temkinli yaklaşıyor.
Ali Rıza Güngen, zincir mağazaların da bu uygulamayla fiyatlarını düşürdüğünü belirterek, "Fiyatların kısa bir süre (seçimlere kadar?) kontrol altına alınmasını bekleyebiliriz. Ama deneyin sonuçlarını hep birlikte göreceğiz. Bir ay sonra kontrol edelim" dedi.
Mustafa Sönmez, TÜİK'in enflasyonu hesaplarken fiyatları belli bir yöntemle belirlenmiş yerlerden ayda iki kez topladığını hatırlatarak tanzim satış yerlerindeki fiyatların enflasyon verisine yansımayacağı yorumunda bulundu.
Ümit Akçay ise Twitter'dan yaptığı açıklamada, "Tanzim-satış meselesi, iktidarın seçim kampanyası ile ilgili. TÜİK, enflasyon verisi için buralardan fiyat alacak mı, izlemek lazım. Bir de krizin iktidarlara neler yaptırabileceği ile ilgili ilginç bir örnek" dedi.
Bloomberg HT ekonomi kanalının tarım editörü İrfan Donat, makalesinde tanzim satış uygulamasını şu şekilde değerlendirdi:
"İstanbul'da 39 ilçe bulunuyor. Kentin farklı bölgelerinde açılacak 50 satış noktası 15 milyon nüfusun beklenti ya da talebine hangi ölçüde, ne kadar cevap verebilir? O yüzden tanzim satış mağazaları bize biraz geçici bir önlem gibi geliyor.
"Marketlerdeki ya da pazar yerlerindeki fiyatları kısa süreli de olsa aşağı çekebilir, psikolojik bir etkisi olabilir. Ama bu uygulamayı bu haliyle sürdürülebilir, kalıcı bir çözüm olarak görmek ya da ummak hayal kırıklığı yaratabilir. İş dönüp dolaşıp kronik sorunların kalıcı olarak çözümünden geçiyor."
8. Tanzim satış yerlerine giden vatandaşlar ne dedi?
Tanzim satış yerlerinden paylaşılan fotoğraflarda uzun kuyrukların oluştuğu görülüyor.
Anadolu Ajansı'nın İstanbul'daki bir tanzim satış noktasından yaptığı habere göre 74 yaşındaki Samiha Bingöl, fiyatların uygun olduğunu belirterek, "Gelirken pazarda sordum soğanın kilogramı 5 liraydı, almadan geldim. Tanzim satış noktasının açılacağını duymuştum, sora sora burayı buldum. Buradaki fiyatlar markete göre de pazara göre de çok iyi. Bundan sonra ihtiyaçlarımı buradan karşılayacağım" dedi.
Murat Tellioğlu isimli vatandaş ise, "Mücadele bu şekilde yapılır. İstanbul için 50 nokta az gelir. İnşallah daha da çoğalır ve halkımız bundan faydalanır. Artık pazarcılar bu durumdan kendilerine pay çıkarsınlar, bundan sonra buradan alışverişimizi yapacağız." yorumunda bulundu.
Ancak uygulamaya tepki gösteren vatandaşlar da vardı.
Sabri Oncu isimli vatandaş, tanzim satış noktasından paylaştığı fotoğrafın altına şu notu düştü:
"Üsküdar'da tanzim satış kuyruğu. İleride torunlarıma 'Biz 2019 buhranında domates, biber, patlıcanı karneyle alırdık'ı fotoğrafıyla kanıtlayabilmek için çektim bu fotoğrafı."
Furkan Bircan isimli başka bir sosyal medya kullanıcısı ise, "Sıhhiye tanzim satış noktasında 1,5 km sıra var. Bir bu kadar insan da sıra gelmez diye sıraya girmiyor" dedi.
9. Tanzim satış yerlerindeki sebze ve meyveler nasıl daha ucuza satılıyor?
Tanzim satış yerlerindeki sebze ve meyvelerin marketlerden daha ucuza satılması, belediyelerin direkt üreticilerden alım yaparak aradaki tüccarların işlevini kaldırmasıyla açıklanıyor.
Daha önce de soğan ve patates fiyatlarının yüksekten satılması, spekülatörlere ve stokçulara bağlanmıştı. Tanzim satış yerleriyle bunun ortadan kaldırılması amaçlanıyor.
Ekonomist Abdurrahman Yıldırım, Habertürk'teki yazısında tanzim satış yerlerindeki sebze ve meyvelerin nasıl daha ucuza satıldığını şu şekilde açıklıyor:
"Bir kere karşılıklı fiyatları körükleyen iki ayrı piyasayı dizginleyecek yeni bir yapı geldi sistemin içine. Bundan sonra yarış ve rekabette tanzim satışları yol gösterici olacak. Market veya çoğu yerde semt pazarlarının fiyatlarını yüksek bulanlar tanzim satışlara yönelecek. Tüketici artık birbirine benzeyen iki sisteme mahkum değil.
"Semt pazarları ile marketlerin benzerliği normalde yok. Çünkü semt pazarlarının kirası, sabit giderleri, yüzde 100 kayıtlı çalışması, istihdamın kayıtlı olması ve vergisi yok. Bu açıdan marketlerle semt pazarları arasında ciddi maliyet farkı var ve ciddi fiyat farkının da olması gerekir. Ama son dönemde bu fark kapandı. Semt pazarları da modern ve lüks satış yerleri olan marketlerin fiyatına yaklaştı.
"Marketler ile semt pazarları arasında bir benzerlik de her iki perakende satış sisteminin meyve sebze teminini hallerden yapıyor olmasında. Tanzim satışların ise doğrudan üreticiden temin etme imkanı var. İki sistemden de farkı ve temel avantajı burada. Daha düşük fiyattan satabilmesinin nedeni de bu."
Ancak muhalefet bunun böyle olduğunu düşünmüyor.
CHP'li eski milletvekili ve gazeteci Barış Yarkadaş, bu durumun İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ni zarara soktuğu görüşünde.
"İBB, çadırda kendi personelini çalıştırdığı için, ürünlere işçilik maliyeti binmiyor. Ancak ilginç olan şu: İBB, Aydıncık'tan 4.5 TL'ye mal ettiği salatayı, tezgahta 4 TL'ye satıyor. Ve böylece kilo başına 50 kuruş zarar ediyor. Dün İstanbul'a 18 TIR sebze meyve aracı geldi. Bu 360 ton sebze meyvenin İstanbul'a geldiğini gösteriyor.
"Demek ki; İBB dün her ürünün kilosunu ortalama 50 kuruş zararla sattı. 360 ton sebze meyvenin kilo başına 50 kuruş zararla satılması ortaya çok ciddi bir maliyet çıkarıyor. Bu zararı kim, nasıl ve nereden karşılayacak?
"İBB, aldığı fiyata mal satarak her gün ortalama 200 bin TL zarar edecek. Sadece iki günde yaklaşık 400 bin TL'lik bir zarar var şu an. Seçim öncesi popülizm uğruna, kamunun kaynakları adeta yağmalanıyor. Bu tablonun Ankara, İzmir, Bursa ve Denizli'de yaşandığını da unutmayın."
Kaynak: DW Türkçe