Tülay Çetingüleç’in “Bir Dolar Korkusu!” başlıklı yazısı şöyle:
Bu yılın başında Türkiye’deki birçok gazete ve televizyonda ilginç bir haber yayımlandı: “Bir dolarla ne yapılır?” Habere göre bir dolarla Grönland’da bir litre benzin, Kanada’da bir adet organik elma, Haiti’de bir paket pirinç alabilirsiniz. Avustralya’da 60 saniye telefonda konuşabilir, Ürdün’de cips-kola keyfi yapabilir, Meksika’da yaklaşık 40 muz satın alabilirsiniz. Suudi Arabistan’da ticari taksi ile bir kilometre yol gidebilirsiniz. Kenya’da dört domates, dört soğan alabilirsiniz. Endonezya’da atıştırmalık yemek yiyebilirsiniz. İsviçre’nin ünlü peynirlerinin sadece tadına bakabilirsiniz. Filipinler’de ayak masajı yaptırabilirsiniz. Norveç ve Londra’da bir dolara hiçbir şey yok. Danimarka’da ünlü mavi peynirden 50 gram, Zimbabve’de bir ekmek, Hindistan’da şeker, Nijerya’da sekiz kalem, Meksika’da bir kalem alıp Güney Kore’de sokak yemeği yiyebilirsiniz. Kenya’da bir somun ekmek ve yarım litre süt, Amerika’da gazoz alabilir, Kosta Rika’da tropikal meyvelerin tadına bakabilirsiniz. Hırvatistan’da bir külah dondurma alabilirsiniz. Portekiz’de bir bardak espresso içebilirsiniz. Türkiye’de ise bir simit ve bir çayla karnınızı doyurabilirsiniz.
15 Temmuz’da görüldü ki, birçok ülkede işe yaramayan bir dolara Türkiye’de darbe dahi yapılabiliyor!
Darbe girişiminde bulunan üst düzey askerlerin ve birçok sivilin üzerinden FETÖ’ye (Fethullahçı Terör Örgütü) aidiyeti sembolize ettiği iddia edilen bir dolarlık banknotlar çıktı. Başbakan Binali Yıldırım, “Ruhlarını bir dolara satan müptezellere Türkiye’yi teslim etmeyeceğiz” diye tepki gösterdi.
Vatandaşlar ise bir dolarlık banknotu çeşitli şekillerde protesto etmeye başladı. İstanbul Esenler’de esnaf ellerindeki bir dolarlık banknotları kanalizasyona attı. En yaygın tepki düğünlerde. Gelin ve damadın başına bir dolarlık banknotları saçma uygulamasından vazgeçildi. Darbe girişiminden sonra gazetelerde “Düğünlerde bir dolar yerine Türk lirası dönemi başladı” haberleri yayınlanmaya başladı.
Oysa darbe girişiminden iki gün öncesine kadar düğünlerden “dolar yağdı” haberleri geliyordu. Son olarak 13 Temmuz’da Şanlıurfa’da bir avukatla bir mimarın düğün törenlerinde davetliler gelin ve damadın başına dolar atmak için birbiriyle yarışmıştı.
Düğünlerde dolar saçmak daha zengin görüntü vermesine rağmen “Türk zekâsı ürünü” olan düşük maliyetli bir uygulamaydı. Şimdi Türk lirasına geçildi. Bir doların karşılığı yaklaşık üç lira. En küçük Türk kâğıt parası ise beş lira. Ona rağmen dolar fırlatmak kadar havalı olmuyor. Gösterişe önem verenler, mecburen 10-20 liralık banknotlar saçıp maliyeti yükseltiyorlar. Ayrıca düğünlerde fırlatılan bir dolarların bir kısmı gerçek değildi. İyi taklitlerden oluştuğu için dolar üzerinden hava atmanın maliyeti düşüktü. Sadece düğün sonrası sahte dolarları fark eden müzisyenlerden gıyaplarında okkalı küfür yiyorlardı!
Darbe girişiminden bir gün önce, Aydın’ın Nazilli ilçesinde düğünlerde atılan sahte dolarlara tepki göstermek için basın açıklaması yapan müzisyenler sahte 5 bin doları sokak ortasında çakmakla yaktı. Sanatçılar yetkililere çağrıda bulunarak sahte banknotların piyasada satılmasının önüne geçilmesini istediler. Pazarda masaların üstünde sahte dolar satan kişilere polisin yaptırım uygulamasını isteyen 30 müzisyen, düğünde sahte para takan vatandaşlara da “duyarlılık” çağrısında bulundu.
Şimdi bir doların en büyük kullanım alanı yok oldu. Döviz büfelerinden hiç kimse bir dolar talep etmiyor. Yurt dışı gezilerinden elinde bir dolarlık banknot kalanlar ise “ne olur ne olmaz” korkusuyla ya yırtıyor, ya yakıyor, ya çöpe atıyorlar. Cesareti olanlar döviz büfelerine götürüp satıyor.
Bu haberi hazırlarken üç döviz bürosunu dolaştık. Birinde yüzlerce bir dolarlık banknotlar vardı. Kimse talep etmediği için elde kalmıştı. “Bir dolar getirip satan var mı?” sorusuna büro çalışanı “Eskisi gibi değil. Satmaktan da almaktan da korkuyorlar” yanıtını verdi. Bir başkası “Darbecilerin üzerinden bir dolar çıkınca, alıcılar bıçak gibi kesildi. Suç aleti gibi görünüyor” dedi. Üçüncü büro bir doları adeta silmişti: “Yok bir dolar. Almıyoruz da satmıyoruz da.”
Oysa Türkiye’de bir dolarlık her banknot “suç belgesi” olarak görülmüyor. Darbeye adı karışan dolarların serisi önemli. F serisinin birinci derece örgüt militanlarına, C serisinin yöneticilere, J serisi ise üyelere dağıtıldığı belirtiliyor. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’nın soruşturmasında elde edilen bilgilere göre Fethullah Gülen bir konuşmasında “Hepiniz sıfırsınız. Ancak bir olursanız değer kazanırsınız. Ben birim” dedi. Cuntacılar kendilerine verilen bu para ile örgüt lideri gibi bir olduklarına inandılar.
Bir başka haberde Fethullah Gülen tarafından okunup üflenen bir dolarların üzerinde bulunan seri numarasının “kimlik” yerine geçtiği ve kayıtların Pennsylvania’da tutulduğu belirtildi. FETÖ-PYD zanlılarının üzerinde ya da evlerinde bulunan bir doların seri numarası girildiğinde o kişinin adı, soyadı ve nüfus bilgilerine ulaşıldığı öne sürüldü.
Sadece askerlerde değil, polis, akademisyen, işadamı, öğretmen, hâkim ve çok sayıda sivil vatandaşın üzerinden de bir dolar çıktığına ilişkin haberler yayımlandı.
Türkiye’de bir Amerikan doları ile çok şey yapılıyordu. Ama artık hiçbir şey yapılmıyor. Hatta 15 Temmuz’dan önce yurt dışına çıkmaya hazırlananlar döviz bürolarından özellikle bir, beş ve 10 dolarlık banknotlar talep ederken, şimdi küçük para talebi tamamen kesildi. Daha çok 100 dolarlık banknotlar tercih ediliyor.
Öte yandan darbe girişiminden sonra dolar kurunun üç lira dokuz kuruşa kadar yükselmesi nedeniyle Türkiye’de yoğun “kar satışı” yaşanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Yıldırım’ın vatandaşların dolar satışını övmesi ve “darbenin arkasında ABD var” iması da satışları teşvik ediyor. Başbakan Yıldırım 9 Ağustos’taki grup toplantısında vatandaşların 10 günde 11 milyar doları Türk parasına çevirdiğini açıkladı. Bu kadar yüksek miktarda dolar bozdurulması, döviz çıkışları yüzünden piyasada oluşabilecek krizi önlemede de etkili oldu. Başbakan Yıldırım “Hem darbeyi önledi, hem piyasaya para verdiler. Böyle milletin alnından öpülür. Darbeden sonraki 10 günde 11 milyar doları Türk parasına çevirerek kan verdiniz, can verdiniz” dedi.
Vatandaş bir dolara tepkili. Döviz alışverişi bir dolarsız devam ediyor. Bu durum en çok düğün salonlarındaki müzisyenleri sevindiriyor. Darbeden bir gün önce Nazilli’de yaptıkları eylemin bu kadar kısa sürede sonuç vereceğini herhalde onlar bile tahmin edemezdi!
Kaynak: Al Monitor