Özge Güngörmüş / TRT Haber

Dezenformasyon ve mezenformasyon temelde yanlış bilginin yayılmasını ifade eden iki kavram. Farklarıysa şu: Dezenformasyon kasıtlı ve sistematik olarak yapılırken, mezenformasyon kasıt gözetilmeden yanlış bilginin yayılmasını ifade ediyor.

Rusya’nın Ukrayna saldırıları sürerken bu iki kavramın ifade ettikleri konuşulmaya devam ediyor. Çünkü bu kavramlar siber saldırıların, psikolojik tekniklerin, medyanın da bir silah haline geldiği hibrit savaşın birer parçası.

AP’nin 27 Şubat tarihli haberinde, Cyabra şirketinin analistlerinin saldırıların başlamasından hemen önce Ukrayna karşıtı içeriklerde ani ve çarpıcı bir artış tespit ettiği bilgisine yer veriliyor.

Sorularımızı yanıtlayan Yeditepe Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü Başkanı Doç. Dr. Deniz Tansi, dezenformasyonun dünya kamuoyuna karşı her iki ülke tarafından da kullanıldığını ve çatışmaların uzaması halinde dezenformasyonun da yoğunlaşabileceğini aktarıyor. Ve bu sürecin Rusya’yı ciddi anlamda zorlayabileceğini söylüyor.

Dezenformasyona nasıl işliyor?

Farklı amaçlara hizmet eder görünen yanlış ya da saptırılmış iddialar sosyal medya üzerinde popülerleşiyor. Popüler içeriklerse daha fazla insana ulaşmaya devam ediyor. Aşağıdakiler gibi onlarca yanlış bilgiye rastlamak mümkün.

Mesela, aşağıdaki fotoğraf 24 Şubat’ta Anadolu Ajansı foto muhabiri Wolfgang Schwan tarafından Ukrayna’da çekildi ama fotoğrafın 2018 senesindeki bir gaz patlamasından olduğu iddiaları vardı.

Time dergisinin kapağında Putin’in, Hitler’e benzetildiği bir görsel kullandığı iddiası da çokça paylaşıldı. Ancak Patrick Mulder’in oluşturduğu görsel Time dergisinin kapağında yer almıyor.

Çatışmalar öncesi Rusya’nın moral üstünlüğü

Doç. Dr. Tansi, çatışmalar başlayana kadar Rusya’da bir moral üstünlüğü olduğunu ve Rusya’nın algıyı yönettiğini söylüyor. Ukrayna’nın işgal altındaki bir ülke olarak haklı konumunu pekiştiren sebepleri de şöyle sıralıyor:

“Batı’nın da kendi içerisinde konsolide olması ve Ukrayna tarafının da öyle göründüğü gibi elinin boş olmaması ve direnmenin devam etmesi bir mağduriyet, işgal edilen ülke konumu… Bütün bunlar aslında o moral üstünlüğünü ve iletişimdeki psikolojik üstünlüğü Batı ve Ukrayna tarafına geçirdi.”

“İletişim savaşında kayba uğrayan Rusya”

AB, Rusya kaynaklı dezenformasyonun önüne geçmek için ciddi adımlar attı. Rus devletine bağlı medyaya getirilen kısıtlamalar, YouTube’un bu kanalları Avrupa’da erişime kapattığını duyurması gibi.

Ayrıca Business Insider’ın haberine göre Facebook ve Twitter, Ukrayna’daki kullanıcılarına Rus işgali sırasında manipülasyondan korunmak için hesaplarını kilitlemelerini ya da kapatmalarını önerdi.

Batı’nın medya gücü de düşünüldüğünde Tansi, “Batılı iletişim odakları bence Ukrayna’ya ciddi anlamda destek veriyorlar. Sadece silah desteği ya da siyasal destek değil iletişim desteğinin de ben ciddi anlamda olduğunu görüyorum” diyor.

Peki, Rusya ‘derdini anlatacak’ bir mecra bulamadıkça daha da zorlanır mı?

“Şu anda Rusya ne anlatmak istese nereden duyuracak? Evet, enformasyon teknolojisi gelişti. İnternet var. Ama internete pek çok alanda kısıtlılar. Lavrov uluslararası platformda konuşmak istediği zaman insanlar dinlemek istemiyorlar. Putin ile ilgili imaj ortada. Bence iletişim savaşında şu anda kayba uğrayan Rusya.”

Rusya tecrite hazırlıksız yakalandı

Tansi, Rusya’nın bazı alanlardaki tecrite hazırlıksız yakalandığını söylüyor ve Lavrov’un konuşmasından satır başlarına dikkat çekiyor.

“İlk defa Rusya Batı’nın karşısında bu kadar konsolide olduğunu gördü. Bu Rusya’nın hesap etmediği bir şeydi. Hatta Lavrov’un bir sözü vardı hatırlarsanız. Dedi ki, ‘Biz yaptırımları tahmin ediyorduk. Ancak sporla ve kültürle ilgili yaptırımlar olacağını tahmin etmiyorduk’ dedi. Şimdi bir strateji ortaya koyduğunuzda her şeyi olmasa bile pek çok şeyi tahmin edebilmeniz gerekir. Dikkat ederseniz bakın Rusya hazırlıksız yakalandığı alan çerçevesinde askeri değil de daha çok bu tür uygulamaları söylüyor.”