Rusya Federal Haber Ajansı, Nisan ayında Beşşar Esed ve rejiminin yolsuzluklarını eleştiren makaleler yayımladı. O makalelerden birinde, Suriye’deki Ulusal Değerleri Koruma Vakfının Esed’in 2021’de aday olması durumunda yüzde 32 oranında oy alacağını belirten anketine de yer verildi. Söz konusu medya kuruluşu ve vakıf, Kremlin’e yakınlığıyla bilinen Rus iş adamı Yevgeny Prigozhin’e ait.
Yakın zamanda, Suriye’nin en zengin adamı olan Beşşar Esed’in kuzeni Rami Mahluf, yolsuzlukla mücadele adı altında şirketlerine yapılan müdahalelerle ilgili bir video yayımladı. Mahluf, geçtiğimiz iki hafta boyunca Suriye’deki eski oligark arkadaşlarının kendisine yönelik tehditlerini basına yansıttı.
Bu iki gelişme, Moskova ve Şam arasında küçük bir krize neden oldu. Gözlemcilere göre, Esed rejiminin ekonomiyi kötü yönetmesi nedeniyle sabrı taşan Rusya, rejimin bazı bürokratlarını tasfiye etti. Rusya’nın ayrıca, 3 milyar dolar savaş borcunu ödemeyen rejime baskı yaptığı belirtildi.
Ancak her zaman olduğu gibi gerçeğin bundan daha da karmaşık olduğu söylenebilir. Esed rejimi karşıtı eylemleri artık umursamayan Rus yetkililer, Mahluf aleyhinde başlatılan kampanyayı da desteklemiyor. Rusya’daki bazı medya organları Esed’e yönelik eleştiriler yapsa da Kremlin henüz bunu onaylamadı. Moskova, şimdilik Esed’in alternatifini bulamıyor ve rejimin istikrarsız bir politika yürütmesini istemiyor.
Esed Değilse Kim?
2015’te Esed rejimine destek vererek büyük bir risk alan Kremlin, müttefikinin arkasından iş çevireceğine dair emareler gösterdi. Rusya, herhangi bir Şam yönetimi temsilcisi olmadan Suriye’deki muhaliflerle görüştü ve rejimin en önemli destekçisi İran’ın rahatsızlığına rağmen Amman’daki Amerikalı yetkililerle siyasi uzlaşı içinbir araya geldi. Rusya ayrıca Esed’in topraklarında askerî operasyonlar yapan Türkiye ile birçok anlaşmayaptı.
Moskova-Şam ilişkisi her zaman inişli çıkışlı olsa da Kremlin’in şu anda Esed karşıtı bir çabanın içine girmesi mümkün gözükmüyor. Eğer Rusya Esed ve rejimine yönelik mesaj vermek isteseydi Prigozhin’in karanlık medya kuruluşunu tercih etmezdi. Rus hükümeti, bunu yapmak için devlet televizyonları ve yazılı basın içinde çok daha saygın ve dikkate değer olanları tercih ederdi. Eski Rus diplomat Aleksandr Akseneok gibilerin Esed rejimine yönelik eleştirileri Kremlin’in genel ruh halini yansıtmıyor. Ayrıca, Rus hükümeti sözcüsü Dmitry Peskov, Esed ile sorun olduğu yönündeki iddiaları reddederek bu yönde yapılan haberlerin gerçeği yansıtmadığını söyledi.
Bunun üzerine Rusya Federal Haber Ajansı, yayımladığı makaleleri sildi. Ajans, daha sonra ise Esed rejimi aleyhinde yalan haber yapıldığını ve bunun Türk istihbaratı tarafından tezgahlandığını ileri sürdü. Ayrıca Suriye seçimleriyle ilgili yapılan anket de siteden kaldırıldı.
Bu kısa ömürlü medya fırtınası, Rusya’nın Suriye’deki 2021 seçimlerinde Esed’i desteklemeyeceği yönünde spekülasyonları beraberinde getirdi. Esed’in ortadan kaldırılmasının ardından Batı’nın Suriye’yi yeniden inşa etmesi için Rusya’ya yardım edeceği yönünde iddialar da ortaya atıldı. Ancak şunu söyleyebilirim ki Rus diplomatlar, Batı’nın desteğini istemez. Rusya, Esed’den vazgeçme noktasında net değil. Şimdilik Suriye’nin başında olan Esed ise 2011’den bu yana başkanlığını devam ettiriyor.
Bazı iddialara göre, Rusya, Kaplan Kuvvetlerinin başına getirdiği General Süheyl Hasan’ı Esed’in yerine düşünüyor. Mamafih, Suriye’deki ekonomik faaliyetleri kısıtlanan Süheyl Hasan, aynı zamanda Rusya ile işbirliğinden dolayı ülkedeki Alevilerle arası bozulmuş vaziyette. Rusya’nın rejim tabanını kendi tarafına çekme olasılığı düşük görünüyor.
Suriye’deki 2021 seçimleri, Moskova politikası için önemli olacak. Esed, 2014’teki seçimler gibi sözde sandıklar kurarak sembolik bir seçim yapmak niyetinde fakat Rusya, farklı bir düzenleme istiyor. Bu durum Esed’in seçim prosedürlerini olabildiğince şeffaf hale getirerek sandıklara gerçek rekabeti yansıtabilir. Bundan dolayı rejim, sözde bazı anayasal reformlar yapabilir. Rusya böylece Esed’den dolayı saldırgan görünen rejime uluslararası alanda yeni bir meşruiyet zemini oluşturabilir.
O zaman Rusya’daki Esed rejimi karşıtı haberler niye yapıldı? Bunun için birkaç makul açıklama var. Birincisi, Esed’den rahatsız olan bazı Rus politikacıların bu haberleri medyaya servis ettiği yönünde. İkincisi, Rus paralı askerlerin Suriye’deki katliamlarını gündemleştiren muhalif Novaya gazetesinin dikkatini çekmek için yapılmış olabilir. Üçüncüsü, Rus işadamlarının Suriye’de daha fazla kazanç elde etmek için denediği bir yol olabilir.
Tüm bunlar göz önüne alındığında, Rusya hükümetinin Suriye’deki ekonomik meselelerle doğrudan ilgilenmediği söylenebilir. Lakin Kremlin’e yakın bazı oligarklar, Suriye’deki savaş ekonomisinde yeni iş fırsatları elde etmeye çalışıyorlar ve varlıklarını korumak için özel askerî şirketleri görevlendiriyorlar.
2017’de Kremlin’e yakın olan işadamı Gennady Timchenko’nun Stroytrans gaz şirketi tarafından Rakka yakınlarında Kuzey Gaz İşleme Tesisi kuruldu ve civarda fosfat arama çalışmaları başladı. Timchenko ile bağlantılı STG Engineering şirketi ise Tartus’taki limanı işletiyor. Suriye’de faaliyet gösteren Mercury ve Velada gibi daha az bilinen firmalar ise ülkede petrol ve gaz arama çalışmaları yapıyorlar. İki şirketin de özel askerî bir şirket olan Wagner’in sahibi Prigozhin’e ait olduğu düşünülüyor.
Esed Verir, Esed Alır
Mahluf sorunuyla doğrudan ilgilenmeyen Rusya, Esed ve kuzeni arasındaki sorundan ziyade rejimden parasını istiyor. Suriye, Rusya’ya olan borçlarını ödemeye çalışırken Mahluf, Moskova’da lüks malikanelere para harcıyordu. Bu duruma kızan Rusya, Mahluf ailesinin servetini rejimin borçlarıkarşılığında talep etti.
Rusya, Esed rejimini yeniden finanse etme ve ülkeyi inşa etme yönünde istekli olmadığını açıkça belirtiyor. Çünkü Şam yönetimi, 3 milyar dolarlık ödemeyi yapmakta çok zorlanıyor. Moskova’nın Şam yönetimine verdiği kredileri geri istemesi yazı içinde bahsettiğim bazı Rus diplomatlar tarafından da doğrulandı. Diplomatlar, Mahluf’un Moskova’daki mal varlığının ifşa olmasının Kremlin’de rahatsızlıkoluşturduğunu belirtti. Ruslar, Esed ve Mahluf arasındaki savaşa ilgi duysa da en nihayetinde bu sorunu bir iç mesele olarak görüyorlar.
Esed ve Mahluflar arasındaki gerginlik 2018’de başladı ve yavaş yavaş tırmandı. En önemli sebeplerden biri; Mahluf’un ülke içindeki gücü ve servetinin artması. Mahluf, savaş başlamadan önce, Suriye ekonomisinin yüzde 60’ını kontrol ediyordu. Devlet varlıklarının özelleşmesinin yanı sıra uluslararası iş anlaşmalarında arabulucu rolünü üstlenen Mahluf, “Mr Five Percent” (Bay Yüzde 5) takma adını bile aldı.
Suriye’deki Sünni burjuvanın iflas etmesine neden olan savaş, Mahluf ve rejimin ana omurgasını oluşturan Alevilerin daha da zenginleşmesine olanak sağladı. Mamafih, Şam’ın istikrarsız ekonomisi ve ABD’nin ambargosundan sonra İran’dan gelen finansal destek ve gazın kesilmesi nedeniyle rejim bu noktaya geldi.
Esed’in Mahluf ve mal varlığına yönelik saldırıları sözde yolsuzluk kılıfıyla örtülmeye çalışıldı. 2019’dan itibaren mal varlığına el konulan sadece Mahluf değil. Sözde yolsuzlukla mücadele kurbanları arasında Mahluf ve Muhammed Hamşu gibi büyük balıkların yanı sıra Halep’in tanınmış mücevher tüccarı olan Francois Borja gibi küçük işletmelerin sahipleri de yer alıyor.
Esed, Mahluflara karşı olan mücadelesinde şimdilik kazanmış gibi görünüyor. Rejimin Mahluf ailesine karşı başlattığı savaş, ülkede farklı kutuplarda yer alan Aleviler arasında bir çatlağa neden olabilir. Bu durum rejimin istikrarsızlığını derinleştirebilir. Rusya, böyle bir şeyi istemez.
Esed rejimi ile ülkedeki iş adamları arasındaki çatışmayı iç mesele olarak gören Moskova, Mahluf sorunu hangi seviyeye ulaşırsa ulaşsın bu gerginliği azaltmak için elinden geleni yapacaktır.
* Askeri ilişkiler uzmanı ve gazeteci AntonMardasov, Suriye, Irak ve aşırılık yanlısı gruplar üzerinde araştırmalar yapıyor.
Al Jazeera / 19 Mayıs 2020 / Çeviren: Fırat Taşdemir