Naomi Shihab Nye, 1952 yılında Filistinli bir baba ile Amerikalı bir annenin çocuğu olarak, Amerika'da dünyaya gelmiş. İlk şiiri yedi yaşındayken yayımlanan Filistinli şair, on dört yaşındayken ailesinin Kudüs'e taşınması hasebiyle bir süre Kudüs'te yaşamış. Filistinli şair şiirlerinde Ortadoğu'nun yanı sıra, ABD'ye göç eden tüm alt kültürlerin acılarını, seslerini, renklerini, hüzünlerini ve sevinçlerini büyük bir coşkuyla dillendirmiştir. Şair ondan fazla şiir kitabına başarıyla imzasını atmıştır. Şöyle ki; alanında gayet başarılı olan şair Library of Longress tarafından Witter Bynner Fellowship (2000) ile onurlandırılmış, sanatı ve yaşamı ile Bll Moyers'in sunduğu The Language of Life ve The United States of Poetery gibi tv belgesellerine konu olmuştur.
Filistinli şair genellikle aleni bir şekilde kültürel geçmişini ve ortamını şiirlerine yansıtır. "Sarı Eldiven" adlı üçüncü kitabında bitmek bilmez trajedileriyle Ortadoğu'yu ele alır. Acı ve trajedinin yanına her zaman umudu koyar. Ve "Bizi öldürmeyen yaraların ancak güçlendirdiğinden" söz eder. Nye, "Sevgilim" (Habibi) adlı romanında 1970'lerde kudüs'e göç eden bir Arap Amerikalı gencin öyküsünü anlatır. Naomi Shihab Nye, son şiir kitabı olan "Ceylanın 19 Türü: Ortadoğu Şiirleri" ile National Book Award'unu aldı. Şair önemi haiz mesajlar içeren manifestosunda 11 Eylül sonrasında yaşanılanlara iyi bir bakış açısıyla anlam kazandırıyor: "Ortadoğu'ya gönül veren ve kültürler arası anlayışa inana insanların yaşamları üzerine kocaman bir gölge düşmüştü."
Geçen yıl sekizincisi düzenlenen İstanbul Bienali'nin mefhumu "şiirsel adalet"ti (Poetic Justice). Dan Comeron söyleşisinde "Şiir içsel bir yolculuğa çıkarıp, bize vicdanı bir sorgulama yaptırır. Şiirsel adalet bize sorumluluklarımızı hatırlatan optimist bir kavramdır." der. Dan Çomeron'un şiirsel adalet analizi hassasiyetiyle Nye'ın şiirini çağrıştırıyor: "Gezindik taş yıkıntıları arasında
Yaşam ağacına doğru,
Resmini çektik bir alanın üstünde
Yolu izleyin yazan İngilizce ve Arapça.
Filistinli şair Naomi Shihab Nye İdeolojisiyle, "Şiirin bir protesto aracı olarak kullanılmasının yanlış olduğu, şairin bir ideoloji sahibi olabileceğini fakat, şiirin ideolojik olamayacağını görünün savunan bir çok şaire (!) hakikatle sıkı bir örneklik teşkil ediyor.
"Yaşamım boyunca Ortadoğu'yu düşündüm. Onu yazdım, onun için muratlandım, onu içimde yaşadım, ziyaret ettim, onun için endişelendim, onu sevdim. Hem kutsamış, hem de yazgılanmışız işte. Amerika'da dünyaya geldim ama babam dışarıya her çıktığında yüzünü hep Ortadoğu'ya dönerdi. Mutfağımız Ortadoğu kokardı; zeytinyağında cızırdayan çamfıstığı ve sarımsak, kızarmış patlıcan, sıcak pide ekmeği. Evimizin arka bahçesini halka halinde oturan, incir ve şeftali yiyen, Arapça konuşan Ortadoğulu misafirler doldururdu. Babam kimselerin anlatmadığı halk masalları anlatırdı, asla öfkelenmezdi, parayla ve politikayla ilgisi olmayan çok görkemli bir dünyaydı bu."
Filistin'in iç burkan işgali, Lübnan'daki savaş, Suriye'de yaşanan trajedi, çoğu beldede kadınların baskı görmesi, Araplara yönelik ve Arapların yaptığı şiddet eylemleri, köktenciliğin yükselişi, Mısır'daki şiddet olayları, son olarak körfez savaşın ve ayaklanmaları "Arka planda yaşadığım ve büyük bir yük olarak taşıdığım acılardır." diye tanımlar. Ve Filistinli şair; Arap Amerikalıların açık ve net bir şekilde, Ortadoğu'da uygulanan fenomenolojik baskıya başkalarından iki kat daha fazla haykırmaları gerektiğini söylüyor ve ekliyor: "Kaybedilenleri ölçmek kolay değil ve bu kayıplar önümüzdeki yıllarda yankılanıp duracaktır." Ve Nye; geniş açılı bir dünyada şiirlerinin ve diğer Arap Amerikalı şairlerin şiirlerinin bir yakınlaştırma merceği olarak işlev görebileceğine inanan ve böyle yazan bir şair.
Nye'nin şiiri; Ortadoğu başta olmak üzere tüm mazlum ülkelerdeki baskıya ve zorlanan suskunluğa bir ses kazandırma çabasıdır. Çünkü Nye'nin amacı, susturulan kültürlerin ortak belleğini dile getirerek, onlara yeniden bir özne konumu kazandırmaktır.
Şairin en son kaleme aldığı şiir kitabı "Ceylanın 19 Türü: Ortadoğu Şiirleri" adını taşıyan ve Neruda'dan Olofsson'a, Mahmud Derviş'ten, Davud Kemal'e kadar bir çok şairden esintiler içeren kitap, Kitaplık dergisinde (Şubat 2004) şairle ilgili bir dosya hazırlayan ve birçok şiirini aktaran Samet Köse tarafından bir başucu kitabı olmaya aday gösteriliyor. İdeolojisi bile olmayan şairlerin revaçta olduğu bu cağda daha fazla ilgi görmesini beklediğim/umduğum şairin "Bilemediklerimize" adlı şiirinin bir bölümünü paylaşmak istiyorum:
"Madem ki savaşa girdi
Ülkemiz, artık olamaz
Tatlı duraksamalarımız!
Yerine kaygılı dönüşler
Bir yerden diğerine,
Her köşe tıkış doluştur uzak
Ama o denli özel sözleriyle ölülerin.
Ağaçlar, balıklar, çocuklar
Çağırarak, çağırarak
Giyerler rengarenk lastik çarıklar
Sevgili Ortadoğu'da,
Kafalarından kazıyarak
Tatlı uzun derin gerdanlarından."
Kaynakça:
- Samet Köse, "Naomi Shihab Nye ve Manifestosu", "Zamanı Yavaşlatmak İstedim", Naomi Shihab Nye "Penceredeki Işıklar" (Söyleşi), Kitaplık Dergisi (Şubat 2004) Sayı: 69
- Ali Emre, "Şiirlik" Kırklar Dergisi (Mayıs-Haziran, 2004) Sayı: 7
- Şamil Potur, "Habeos Corpus Art?" Le Poete Travalle Dergisi (Şubat-Mart 2004) Sayı: 9