Cemaat-i İslami / S. Veli Rıza Nasr / Ekin Yayınları, Şubat 2014

Dünya siyasetinde belirleyici konumun Müslümanlardan Batı’ya geçtiği 18. yüzyıl, aynı zamanda İslami hareketlerin oluşmaya başladığı zaman dilimini ifade eder. Asya’da Şah Veliyullah Dehlevi, Arabistan’da Muhammed Bin Abdulvahhab’ın temsil ettiği İslami hareketler, Batı emperyalizminin işgalci ayaklarının bastığı her toprakta yeşermiştir. Günümüze kadar gelen İslami hareketler zincirinin son halkalarındandır Cemaat-i İslami. Müslüman coğrafyanın birçok yerinde etkili olabilen, örgütlenen hareket, bu etkisiyle doğru orantı içermeyecek şekilde az sayıda araştırmanın konusu olmuştur. Rıza Nasr’ın da ifade ettiği gibi bu durumda, çalışmaların daha çok Arap ve İran yöresine yoğunlaşmasının etkisi büyüktür. Geniş kaynakçası ile dikkat çeken eser, bu boşluğu doldurmaya aday. Titiz bir çalışma ürünü olan kitap, Cemaat-i İslami’nin tarihi köklerinden gelişimine, dinî işlere yoğunlaşan tarzından siyasi bir oluşuma giden değişim sürecine kadar farklı boyutlara sahip.

İslam Tarihinde İlk İktidar Mücadelesi / Cem Zorlu / İz Yayınları,  Şubat 2014

İnsanlığın kadim kavgalarından biri olan iktidar meselesi, Müslümanlarda henüz Hz. Peygamber’in naşı yerde dururken başlamıştır. Yazarın da isabetle belirttiği gibi sanılanın aksine ilk iktidar kavgası, Hz. Ali ile Muaviye arasında değil, Peygamber’in vefatından hemen sonra yaşanmıştır. Ben-i Saide örtmesinde (gölgeliğinde)  Peygamber’in vefat ettiği gün toplanan ashabın ileri gelenleri, halifenin kim olması gerektiğini tartışmıştır. Yazarın iddiasına göre söz konusu toplantı, Hz. Ebubekir’in genel çağrısı ile değil, Muhacirin defin işlemleri ile uğraştığı sırada Ensar tarafından gerçekleştirilmiştir. İslam tarihinde iz bırakmayacak şekilde biten bu iktidar/hilafet mücadelesinin neticesi herkesin malumu. Hz. Ebubekir’in merkezinde yer aldığı kısa süreli yönetim tartışması kitapta, farklı rivayetleri ve ayrıntılı şekilde işlenmiş. Dar kapsamlı bir konuya geniş çalışma performansı ve hacmiyle yaklaşan eser, İslam tarihine, bilhassa ‘raşid halifeler’ devrine yaklaşımda ufuk açabilir.

Türkiye’de Darbeler ve Azınlıklar / Ahmet Yaşar Akkaya / Ufuk Yayınları, Mart 2014

Sömürüye maruz kalan Doğu ülkelerinde ordunun konumu ve işlevi, etkisini günümüze kadar sürdürebilen bir değişikliktir. ‘Modernleşmenin ileri karakolu’ vazifesini haiz ordular, bu görev gereği mensup oldukları ülkelerde sık sık darbe etkinliklerine girişmişlerdir. Türkiye’de de geçmişten yakın zamana kadar yaşanmakta olan, bu durumdan farklı değildi. Ordunun ya da geniş anlamıyla egemen güçlerin yaşatmış olduğu bu durumu, azınlık alt başlığını güçlü biçimde işlediği kitabında Akkaya, darbe süreçlerini ayrıntılarıyla ele alıyor. 1960-1971 arası döneme odaklanan çalışma, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, TBMM Zabıt Cerideleri ve Resmi Gazete’nin tozlu sayfalarından faydalanılarak vücuda getirilmiş. Cumhuriyet rejiminin kendini konsolide ettiği Tek Parti Döneminden 1960’a giden süreci ele aldığı bölümde yazarın, Atatürk’ün rolüne dair güçlü vurgulardan yoksun kalması eksiklik olarak zikredilebilir. Genel anlamıyla yoğun emek ürünü bir çalışma olduğu söylenebilir.

Tasavvuf ve Tenkit / Süleyman Uludağ / Dergâh Yayınları, Şubat 2014

İslam’ın çok da geç sayılmayacak asırlarında ortaya çıkan bir sapma olarak tasavvufa yaklaşımlar, en genelde ikiye ayrılır. Kur’an ve Sünnette, sahabe pratiğinde yer almayan bir akım olarak niteleyen düşünceye karşılık, İslam’ın bir yorumu hatta özü/hakikati olarak tavsif eden düşünce de söz konusu. İkinci gruba giren çalışmalardan olan eser, tasavvufa yöneltilen eleştirilerin sufilere ait olanlarını derlemek gibi ilginç bir niteliğe sahip. Tasavvufu şekillendiren ana konulara naif eleştirilerin yöneltilmiş olması, şaşırtıcı olmasa da dikkat edilmesi gereken bir nokta. Tasavvufun ‘kırmızı çizgi’lerinin aşılmadığı çalışmada Kuşeyri, İbn Arabi, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mevlana, Şirazi gibi önde gelen mutasavvıflar yer alıyor. Tenkit ismiyle oluşturulan beklentiler karşılanmasa da tasavvufu kendi kaynaklarından okumak babında faydalı olabilir.

Türkiye’de Siyasal Şiddetin Boyutları / Der: Güney Çeğin, İbrahim Şirin / İletişim Yayınları, Mart 2014

İttihat-Terakki’li yılların ve ardından gelen Cumhuriyet döneminin baskın karakterlerinden olan “şiddet”i merkeze alarak hazırlanan eser, 15 makalenin derlenmesinden meydana geliyor. İttihat-Terakki, Ermeniler, Türkiye Kürdistanı, 12 Eylül, 90’lı yıllar gibi konu başlıklarını odağa alarak işlenen “şiddet”in siyasal boyutta yansımalarına tanık oluyoruz. Türkiye’nin Kürt sorunu tarihini sömürgecilik merkezli açıklama, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, yönetimlerin ‘ataerkil’ zihniyetini sorgulayan feminist yaklaşımların var olması gibi sorunlu noktaları dikkatli ve eleştirel okumaya özen göstermekte fayda var. Türkiye’nin yakın tarihindeki şiddetle ilişkili olayları bu derlemeyle okumak var olan birikime katkı sağlayabilir.