Islah, sıhhat ve intizam bağışlamaktır. Bozmak kelimesinin tam karşıtı bir noktadır. Bozmak (ifsad) olumsuz şartlar meydana getirmek anlamındadır.

Islah ve bozmak (ifsad) Kur'an'ın iki karşıt kelimesidir. Kur'an'ın çeşitli yerlerinde tekrarlanarak gelmişlerdir. Karşıt kavramlar, yani birbirine zıt olan itikadi ve sosyal kavramlar, birbirlerinin yardımıyla daha iyi tanınmış olurlar. Mesela tevhid ve şirk, iman ve küfür, hidayet ve dalalet, adalet ve zulüm, hayır ve şerr, itaat ve isyan, şükür ve nankörlük, ittihad ve ihtilaf, gayb ve apaçıklık, ilim ve cehalet, takva ve fasıklık, istikbar ve istiz'af (zayıf bırakılmışlık) gibi.

Bu zıt kavramların bir kısmı şu açıdan birlikte kullanılıyorlar; birinin red ve tard edilmesi diğerinin ise toplumda gerçekleşmesi gerekir. Islah ve bozmak kelimeleri de bu cinstendir. Islah kelimesi (şahısların kendi aralarında ıslahı), bazen aile çevresinin ıslah edilmesi, bazen büyük sosyal çevrenin ıslah edilmesi konularında kullanılmıştır. Şimdi konumuz, sosyal çevrenin ıslah edilmesidir. Bu konu, pek çok ayette söz konusu edilmiştir, (3 Bakara suresi 11 ve 220, ayetlere, A'raf suresi 56, 85 ve 170. ayetlere, Hud suresi 88 ve 111. ayetlere ve Kasas suresi 19. ayete bakınız.) Bundan sonra bu kavramı, sosyal düzeyde ıslah anlamıyla kullanmış olacağız, başka bir deyişle maksadımız sosyal ıslahtır.

Kur'an-ı Kerim tabirlerinde peygamberleri hep ıslah ediciler olarak sayıyor. Tıpkı Şuayb peygamberin dilinden şöyle dediği gibi:

"Ey milletim. Rabbimden benim bir belgem olduğu ve bana güzel bir rızık da verdiği halde, O'na karşı gelebilir miyim? Söylesenize! Size yasak ettiğim şeylerde aykırı hareket etmek istemem; gücümün yettiği kadar ıslah etmekten başka bir dileğim yoktur. Başarım ancak Allah'tandır; O'na güvendim; O'na yöneliyorum" dedi." (Hud; 88)

Münafıkların ıslah iddialarının aksine, onların iddiasını şiddetle tenkit ediyor ve bunu kusurlu buluyor : "Kendilerine : 'Yeryüzünde bozgunculuk yapmayın' dendiği zaman, 'Bizler, sadece ıslah edicileriz' derler. İyi bilin ki, asıl bozguncular kendileridir, lakin farkında değillerdir." (Bakara; 11-12)

Islah isteme, İslami bir haleti ruhiyedir. Her müslüman, müslüman olması hükmünden dolayı ister islemez ıslahı isteyendir, en azından ıslah isteme taraftarıdır. Islah hem peygamberi bir durum unvanıyla Kur'an'da söz konusudur, hem de iyiliği emretme kötülüğü nehyetme ilkesinin doğrulayıcısı ve İslam'ın sosyal öğretisinin rükünlerinden biridir. Elbette iyiliği emretme, kötülüğü nehyetme ile ilgili her emrin sosyal ıslahı tasdik etmesi gerekmez, ama her sosyal ıslah, iyiliği emretme ve kötülüğü nehyetmeyi tasdik etmektedir. O halde, iyiliği emretme kötülüğü nehyetme görevini tanıyan ve kendisini bununla sorumlu bilen her müslümanın sosyal ıslaha karşı özel bir hassasiyeti (yönelişi) vardır.

Özellikle bir noktaya dikkat etmemiz gerekir; asrımızda sosyal ıslaha karşı olumlu bir duyarlılık meydana gelmiştir, bu takdire şayan bir durumdur, ama bu yön muhtemelen ifrat şekline çekiliyor, ıslah ölçüsü ile tartılan her hizmet ve her şahsiyetin değeri, sosyal ıslaha olan müdahalesi ve katkısı ölçüsünde geçerli sayılmış oluyor. Göze çarpan bu tarz düşünce doğru değildir, zira her ne kadar toplumun sosyal ıslahı hizmet ise de her hizmetin sosyal ıslah olması gerekmez. Verem ve kanser ilacının icadı hizmettir, ama ıslah değildir, sabahtan akşama kadar hastaları muayene eden her doktor sosyal bir hizmet yapıyor, ama sosyal ıslah yapmıyor. Zira sosyal ıslah, toplumun istenilen düzeye getirilmesidir, doktorun işi, aynı şekilde değildir. Bu açıdan büyük hizmet görenleri, sosyal ıslahlarda bir fonksiyona sahip olmadıkları cürmü ile görmemezlikten gelmemek gerekir. Şeyh Murteza Ensari'nin yaptığı iş veya molla Sadra'nın yaptığı iş hizmettir, hem de büyük bir hizmettir, halbuki onların işleri ıslah sayılmıyor, kendileri de ıslah edici sayılmıyor. Bu, bir alimin inziva halinde yerine getirdiği bir iştir. Çoğu şahıslar, kendi bireysel takvaları ve kendilerinin gerçekten örnek şahsiyetler olmaları yoluyla, en büyük hizmetleri yapmışlardır, halbuki pratikte sosyal müdahalelere karışmamışlar bunlardan uzak durmuşlardır. O halde salihler de ıslah edici sayılmamışlarsa bile tıpkı ıslah ediciler gibi kıymetlidir ve hizmet yapmışlardır.

Nehcul Belağa'dan naklettiğimiz yukarıdaki cümlelerde Ali (R.A) sosyal faaliyetler karşısındaki rolünü ıslah edici unvanıyla açıklıyor. İmam Hüseyin (R.A) de, Muaviye zamanında hacc günlerinde büyük sahabelerden meydana gelen bir topluluğa yaptığı geniş konuşmasının (Bu konuşma Tuheful Ukul'da vardır) muhtevasında, babasının bu cümlelerini söyledi, yani yapmak istediği işlerde kendi rolünü, "ıslah edici" olarak açıkladı.

İmam Hüseyin meşhur vasiyetnamesinde kardeşi Muhammed İbni Hanife'ye hitaben de kendi işine "ıslah", kendisine de "ıslah edici" unvanını verdi. Vasiyetinde şöyle yazdı:

"Benim kıyamım şahsi makam ve mevki talip etme, mutluluk arama, bozgunculuk veya zalimlik kıyamı değildir. Dedemin ümmetinin ıslahını istemek ve aramak için ayaklandım. İyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmek istiyorum, dedemin ve babamın sireti üzerine hareket etmek istiyorum"

Nehzethayı Eslami Der Sedsalı Aher'den