Umut Çağrı Sarı imzasıyla Gerçek Hayat’ta yer verilen yazıyı ilginize sunuyoruz:               

Nijerya’da İran Usûlü Şii Fitnesi

Dünya son birkaç haftadır Bir nevi İngiliz sömürgesi durumunda olan Afrika’nın parlayan yıldızı Nijerya şimdi de İran’ın mezhep fitnesi ile mücadele ediyor. Nijerya’daki Şii Grup Nijerya Şii İslâmî Hareketi (IMN) lideri Şeyh İbrahim Zakzaki takipçilerinin protestolarını konuşuyor. Şii Lider Zakzaki daha önce Nijerya hükümeti tarafından tutuklanmış, protestoların ardından ise IMN, ülkede terörist bir örgüt olarak ilan edilmişti. Mâzisi hayli yeni olan Şiilik Nijerya’ya nasıl yayıldı? İslam maskesine sığınan İran bölgeyi nasıl karıştırıyor?

Afrika’nın en büyük Hristiyan ve Müslüman nüfusuna sahip olan Nijerya, her iki dinin takipçi bulması bakımından her zaman önemli bir bölge olmuştur. Hem Hristiyan gruplar, hem Müslüman gruplar bu bölgede yayılmayı önemli bir strateji olarak belirlemişlerdir. 1979’da İran’da yaşanan Şii devrimi sonrası popülerliğini arttıran Şiilik, günümüzde genel olarak Sünni bir nüfusa sahip olan Nijerya için gözardı edilemeyecek bir durumdadır. 1979 sonrası İran’ın Afrika’da izlediği politikanın Afrika’nın insan kaynağı açısından en büyük ülkesi Nijerya’da karşılık bulması tesadüf değildir. İran’ın 1979 Devriminin hemen ardından Batı Afrika’da yoğun dinî faaliyetlerde bulunduğu için bugün artık kendi inancını milyonlara kabul ettirdiğine dair ciddi endişe uyandıracak seviyeye gelmiştir. Ülkenin kuzeyindeki Müslüman toplumlar arasında çatışmanın bir tarafı olmuştur.

AFRİKA’NIN EN BÜYÜK NÜFUSU NİJERYA

Nijerya, Afrika’nın en kalabalık nüfusuna sahip olması, zengin tabii kaynakları, kıtanın en büyük iki ekonomisi arasında yer alması (diğeri Güney Afrika) ve Afrika’daki en büyük Müslüman nüfusu barındırmasıyla öne çıkıyor. Yaklaşık 200 milyonluk nüfusuyla kıtanın en kalabalık ülkesi Nijerya, petrol ve doğal gaz gibi çok zengin doğal kaynaklarla geniş tarım arazilerine sahip olmasına rağmen nüfusun büyük bölümü fakir durumda. Suyun üzerine inşa edilen ve kısmen yüzer evlerden oluşan Makoko gecekondu bölgesi sakinlerinin birçoğu balıkçılıkla uğraşıyor. Kanalizasyon ve arıtma sistemi bulunmadığından çok sayıda hastalığın yaygın olduğu bölgede yaşayanlar, zor şartlar altında hayatlarını sürdürüyor.

NİJERYA’DAKİ İNSAN POTANSİYELİ İRAN’IN HEDEFİNDE

Nijerya’daki bu potansiyel İran’nın dikkatini 1979 devrimi sonrası Nijerya’ya çekti. Çünkü Nijerya’da nüfuz kazanmak, yükselen Batı Afrika’da daha çok büyüyebilmek anlamına geliyor. Bu nedenle kıtanın en büyük ülkesi Nijerya’da etkisini arttırmak isteyen Şii İran rejimi, yayılmacı faaliyetlerini okulları, medyayı, ticareti kullanarak, üniversite öğrencilerini destekleyerek yoğun faaliyetler yürütmektedir.

IMN VE ŞEYH ZAKZAKİ

Nijerya’nın kuzeyinde yer alan Zaria şehrinde doğan Şeyh İbrahim Zakzaki oldukça popüler bir isim. Sünni bir ailede doğmasına rağmen şuanda ülkede Şii cemaatin temsilcisi konumunda. Nijerya İslam Hareketi’nin kuruculuğu ve liderliğini de yürütüyor.

Tutuklanmadan önce takipçileri ile düzenli toplantılar tertipleyip, halka açık konuşmalar yapıyordu. Afrika’nın farklı ülkelerini gezerek birçok konferans verdi. Konuşmalarında özellikle İsrail terörüne değinerek Filistin’de yaşananlara dikkat çekti.

Daha sonra Şii’liği benimseyen Zakzaki Afrika’daki Şiiliğin en büyük ismi durumunda. Nijerya’daki Şii nüfusun 5-10 milyon arasında olduğu zannediliyor.

Şiiliğin Nijerya ve havzasında birçok yayılma nedeni olması ile birlikte yakın tarihte Lübnan’dan Batı Afrika ülkelerine yerleşen göçmenler üzerinden bazı çalışmalar gerçekleştirilerek Şii’lik etkisi arttırılmıştır. Bu göçmenler ve inançları ülkede restoran, cami ve ticareti kullanarak yayıldılar. Bununla birlikte İran merkezli kültürel, eğitim, ticaret gibi faaliyetler üzerinden de belli bir ideolojik Şii yayılmacılığı söz konusu. 1979 yılında gerçekleşen İran Devrimi’nin de sempatizan topladığı ve Şiiliğin yayılımında etkilerinin olduğuna değinmemek yanlış olur.

İran her yıl Nijeryalı öğrencilere burs imkanı vererek İran üniversitelerinde eğitim almalarını sağlıyor. Bu programla sıkı bir eğitimden geçen gençler geri döndüklerinde İran rejiminin gönüllü neferleri haline geliyor. Bu program Nijerya’da ve hatta Afrika’da Şii ideolojinin yayılmasında önemli bir araç.

Şeyh Zakzaki’nin Nijerya’da aktif olduğu yıllar ise İran devriminin başlangıcına dayanıyor.

IMN SONRASI BOKO HARAM KURULDU

1979 İran Devriminden etkilenen Zakzaki, Nijerya’da İran Devrimi sonrası İran’da kurulan İslami bir devletin Afrika’da da kurulması gerektiğine inandığını söylüyor. İran’a gerçekleştirdiği bir dizi seyahatten sonra Şii’liği benimseyen Zakzaki, çalışmalarının ilk yıllarında Şii kimliğini ikinci plana koyarak Nijerya’lıları İslam’a davet ederek takipçi kazandı. Ancak Zakzaki’nin bu durumu çok uzun sürmedi. 90’lı yılların ortasında Şiiliğini gizleyemeyecek duruma geldiğinde, cemaatinin bir kısmı kendisinden ayrıldı ve Şii olmayı reddetti. 90’lı yıllarda Zakzaki’den ayrılanlar arasında bulunan Muhammed Yusuf, Selefi/Vehhabi’liği benimseyen ve Nijerya’da faaliyet gösteren terör örgütü Boko Haram’ı kurdu.

ZAKZAKİ’NİN TUTUKLANMASI

Nijerya’daki Şii hareketin lideri Şeyh İbrahim Zakzaki, 2000’li yıllarda birçok kez tutuklanmıştı. Özellikle Kaduna eyaletinde etkin olan IMN, tehlikeli ve ayrılıkçı bir örgüt gibi hareket ettiği gerekçesiyle Nijerya’da 2016 yılında “isyancı ve yasa dışı” ilan edilmişti.

Nijerya ordusu, Şiilerin 12 Aralık 2015’te General Tukur Buratai’nin konvoyunun geçişini engellemesi üzerine, Kaduna’ya bağlı Zaria kentindeki Bakiyyetullah Hüseyniyesi’ne operasyon düzenlemişti. Ordu, Zakzaki ve destekçilerinin hedef alındığı operasyonda 7, İnsan Hakları İzleme Örgütü ise 300’den fazla kişinin öldüğünü iddia etmişti. IMN de en az 700 üyesinin öldürüldüğünü öne sürmüştü. Olaylar sonrası Zakzaki ve eşi gözaltına alınmıştı.

Periyodik tutuklamalar sonrası 2018 yılında yeniden tutuklanan Zakzaki’nin iki oğlu ordu tarafından öldürülmüş, bu olay sonrası Zakzaki’nin aile fertleri yurtdışında yaşamaya başlamıştı.

Son birkaç haftadır Zakzaki’nin takipçileri protesto gösterilerini arttırmış durumda. Zakzaki’nin sağlığındaki kötüleşme nedeniyle Zakzaki’nin serbest bırakılmasını isteyen göstericiler geri adım atmadan Nijerya ordusu ile karşı karşıya gelmişlerdi. Daha önce “isyancı ve yasa dışı” ilan edilen IMN, bu olaylar sonrasında Nijerya hükümeti tarafından “terörist bir örgüt” olarak sınıflandırıldı ve yasaklandı.

Geçtiğimiz günlerde hükümet ile temaslarını arttıran IMN bir yazılı açıklama yaparak dört senedir ev hapsinde tutulan ve sağlık durumu kötü olan Zakzaki’nin tedavi için Hindistan’a götürüldüğünü söyledi.

Hindistan’da eşi ile beraber tedavi altında olan Şii Şeyh İbrahim Zakzaki’nin durumu sonrası IMN, protestoları durdurdu. Bu karar Nijerya Şiilerini mutlu etse de, IMN’nin “terörist bir örgüt” olarak yasaklanması ileride yaşanacak büyük çatışmaların olasılığını arttırıyor.