Bu yazı, Yûsuf suresi 47-49. ayetlerine odaklanmaktadır. Kur'an yorum tarihimiz ışığında amaçlanan şey, Hz. Yûsuf'un Melikin rüyasından hareketle yaptığı yorumlardan günümüzde de geçerliliğini koruyan mesajları ortaya çıkarmaktır. Söylem analizi¹ ve “Kur'an’ın Kur'an ile tefsiri”² yöntemine başvurulan bu yazının araştırma soruları şunlardır: Hz. Yûsuf, bolluk döneminde hangi ekonomik tedbirleri almıştır? Hz. Yûsuf'un kıtlık döneminde önerdiği kriz yönetimi stratejileri nelerdir? Yûsuf suresi'nin söz konusu ayetlerinden günümüz ekonomik politikaları için hangi dersler çıkarılabilir?” Elde edilen bulgulara göre Hz. Yûsuf’un melikin rüyasına yorumu, iktisadi yönetim konusunda güncel mesajlar içermektedir.

Bolluk Döneminde Kaynak Yönetimi

Buğdayları başaklarından ayırmaksızın muhafaza etmek, onları depolamanın yollarından birisidir: “Yûsuf şöyle dedi: Siz, âdetiniz olduğu üzere yedi yıl ekin ekersiniz. Yiyeceğiniz az bir miktar hariç, diğerlerini başağında bırakın.” (Yûsuf 12/47). Hz. Yûsuf’un “ekersiniz” ifadesi, “Ekin!” anlamında emirdir. Sonraki “bırakın” emri de bu anlamı desteklemektedir. Kur'an’da haber verip emri kastetmeye ilişkin benzer bir kullanım şöyledir: “Allah'a ve resulüne iman edersiniz.” (es-Saff 61/11). Emirin haber şeklinde olanı “daha kuvvetli emir” kabul edilir. Dolayısıyla o, kıtlıktan daha az zarar görülmesi için sıkı tedbirler alınmasını, dolayısıyla israftan kaçınmayı öğütlemiştir. Yine Hz. Yûsuf’un “Yiyeceğiniz az bir miktar hariç” demesi de Mısırlıları kıtlık döneminde az yemeye teşvik ettiğini gösterir. Bu tedbir, onları yiyecek bulamamak gibi daha büyük bir felaketten korumuştur. Ayrıca onun dünyevi anlamda gayrimüslimlere yol göstermesi, tebliği alanını ve toplum içindeki etki gücünü artırmıştır.

Risk Yönetimi ve Kriz Planlaması

Melikin rüyası, Mısırlıları zorlu yılların beklediği dolayısıyla risk yönetiminin önemli olduğu anlamına gelmektedir: “Sonra bunun ardından, saklayacaklarınızdan az bir miktar (tohumluk) hariç o yıllar için biriktirdiklerinizi yiyip bitirecek yedi kıtlık yılı gelecektir.” (Yûsuf 12/48). Ayette yiyip bitirenin yıllar olduğu söylense de kastedilen o dönemde yaşayan kimselerin yiyip bitirmesidir. Yine ayetteki “saklayacaklarınızdan” ifadesi; kaynak yönetimi, stoklama gibi risk yönetimi ve kriz planlama stratejilerini çağrıştırmaktadır. Ayrıca bu ifadeden yola çıkarak pahalılaştırma amacı gütmeksizin mal biriktirilebileceği sonucuna ulaşanlar olmuştur. Amaçlanan şey, insanların maslahatıdır. Rüyadan hareketle ve vahiy desteğiyle Hz. Yusuf'un söylediği şeyler, onun zor zamanlara hazırlıklı olma konusundaki basiretini göstermesi bakımından da önemlidir.

Kıtlık Sonrası Bolluk ve Yardım Müjdesi

Yukarıdaki iki ayette melikin rüyasının yorumu yapılmıştır; ancak Hz. Yûsuf’un sonraki şu ifadesi; muhtemelen rüyadan bağımsız olarak kendisine Allah tarafından bildirilen bir bilgiye işaret etmektedir: “Sonra bunun ardından da bir yıl gelecek ki o yılda insanlara (Allah tarafından) yardım olunacak ve o yılda (meyve suyu ve yağ) sıkacaklar.” (Yûsuf 12/49). Ayetteki “bunun (żâlike)” ifadesiyle kastedilen şey, önceki ayette yer alan “yedi kıtlık yılı” olabileceği gibi kıtlığın kendisi de olabilir.O topluma fazladan verilen bu gaybi bilgi, onlara Hz. Yûsuf’un yüce değerini göstermiş olmalıdır. Ya da o, “Demek ki zorlukla beraber bir kolaylık vardır. Evet, doğrusu her güçlüğün yanında bir kolaylık var.” (el-İnşirâh 94/5-6) şeklindeki ilahi yasa gereği böyle söylemiştir. Ayetteki “yardım”, ile yağmur ya da bolluk kastedilmektedir. Yine “sıkacaklar ya'sirûn" ifadesiyle kastedilenin, süt sağmak ya da söz konusu toplumun Müslüman olmadığı düşüncesinden hareketle şarap sıkmak olduğu da söylenmiştir. Bu kelimeye (ya`sirûn) “kurtulurlar” anlamı da verilebilir. Bu durumda Allah’ın rahmetiyle ya da daha özelde insanların birtakım tedbirler alarak birbirlerine yardımcı olmalarıyla kıtlıktan kurtulmuş olurlar.

Sonuç

Görüldüğü gibi melikin rüyası, gayrimüslimlerin de görüldüğü gibi çıkan rüyalar görebileceklerini göstermektedir. Hz. Yûsuf hapisteyken de insanların faydasına şeyler yapmakta ve iyilik yapma fırsatı bulunca hemen değerlendirmektedir. Onun bu tutumu, ona özgürlüğün kapısını aralamıştır. Ayrıca ilahi bilgi desteğiyle Yûsuf peygamberin rüya yorumu sayesinde, dönemindeki Mısır’da yaşanacak kıtlık önceden bilinmiş ve gerekli önlemler alınarak halkın büyük bir felaketten korunması sağlanmıştır. Ele alınan üç ayet (Yûsuf 12/47-49), bolluk ve kıtlık yıllarının döngüsüne dikkat çekerek, insanlara tedbirli ve planlı davranmaları gerektiği mesajını vermektedir. Bolluk yıllarında elde edilen kazançların savurganca harcanmaması, kıtlık yıllarına hazırlıklı olunması ve dolaylı olarak da ekonomik darboğazların getireceği risklerin yönetimine önem verilmesi, sosyal adaletin sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Ayetler aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincine çağrı olarak da yorumlanabilir. Bolluk yılları, çevresel uyum ve beceriklilik dönemlerini temsil ederken, kıtlık yılları, çevresel bozulma ve kaynakların tükenmesi dönemlerini temsil eder.