Yvette Tan / BBC
Çev: Meryem Taştekin / Haksöz-Haber

Li Zhensheng: Çin’in Kültür Devriminin Fotoğrafçısı

Li Zhensheng Çin Kültür devrimini filme almak konusundaki kararlılığı ile hayatını tehlikeye attı.

Devlet gazetesinde fotoğrafçı olarak çalışan Li Zhensheng 20. yüzyılın en çalkantılı dönemlerinden birinde insanlara ve çevreye ulaşabilme imkanına sahipti.

On binlerce fotoğraf çekti, bazılarını yayınladı bazılarını cezalandırılma korkusuyla dairesinin döşeme tahtalarına sakladı.

O zaman bilmediği şey fotoğrafların bir gün gün yüzüne çıkacak olmasıydı

Hong Kong Üniversitesi Yayınları bu haftanın başlarında Li Zhensheng’in 79 yaşında ABD’de beyin kanamasından öldüğünü söyledi.

Yayıncısı ölümünden önce onu şunları söylerken kaydetti

Tüm hayatım boyunca tarihe tanıklık etmeyi ve onu kaydetmeyi sürdürdüm.. Şimdi ise tarihte kalıyorum.”

Kızıl Basın Askeri

1940’ta Çin’in Liaoning bölgesinde yoksul bir ailede doğan Li, zor koşullar altında büyüdü. Annesini üç yaşındayken kaybetti ardından on yaşına kadar babasına tarlalarda yardım etti ve ancak o zaman okula başlayabildi. Hızla sınıfın en iyilerinden biri olan Li, Changchun Film Okuluna girmeye hak kazandı. Okulunu bitirdikten sonra Çin’in kuzeydoğusundaki Heilongjiang günlük gazetesinde fotoğrafçı oldu.

Fotoğrafçı olduğu sırada Çin, tarihinin en acımasız dönemlerini yaşıyordu. 1966’ta Komünist lider Mao Zedong rakiplerini ortadan kaldırmak için “Kültür Devrimi” olarak bilinen bir hareket başlattı.

Mao binlerce Çinli genci, Çin kültüründeki eski adetler, alışkanlıklar, kültür ve düşünceden oluşan "dört eskiyi" yok etmek için harekete geçirdi. Bu süreçte kolejler, öğrencilerin “devrime” odaklanabilmeleri için kapatıldı ve hareket yayıldıkça, neredeyse her şeye özellikle de otorite için direnenlere saldırılar başladı. Çocuklar ebeveynlerine ve öğrenciler öğretmenlerine sırtını döndü, aydınlar sürgün edildi. Binlerce kişi dövülerek öldürüldü ya da intihara sürüklendi.

Li’nin yeni işi çevresinde meydana gelen şiddet ve vahşeti kaydedebilmek için ona alışılmadık bir pozisyon sundu. Militan öğrencilerden oluşan “Kızıl Muhafızlar” ın istedikleri herhangi bir şeyi fotoğraflayabildiklerini fark etti bu sebeple “Kızıl basın askeri“ sözcükleriyle süslenmiş bir kol bandı yapmaya karar verdi.

BBC’ye verdiği daha önceki röportajında “Bu çalışmalarım sırasında herhangi bir  tacize uğramadan zulüm gören insanların fotoğraflarını çekebileceğim anlamına geliyordu”. dedi.

“Bu çalkantılı ortamın kaydedilmesi gerektiğini fark ettim. Bunu devrim için mi, kendim için mi yoksa gelecek için mi yaptığımı gerçekten de bilmiyordum.”

Görsellerin hassas içeriklerinin onu hedef haline getirebileceğini düşünen Li, yaklaşık 20.000 adet fotoğrafın negatiflerini dairesinin döşeme tahtalarının altına sakladı.

1968’te karşı devrimci hareketlerden suçlandığında evi yetkililer tarafından arandı ancak saklanan görseller bulunamadı. Eğer bulunmuş olsaydı Li ağır cezalandırılacak ve fotoğrafların hepsi ortadan kaldırılacaktı.

Sonradan bu durumu “ biraz riskliydi.” diye kabul etti ve “Bu fotoğrafları çektiğimde ne kadar yararlı olabileceklerinden emin değildim.” dedi.

Li’nin fotoğrafları güvendeydi ama kendisi için aynı şey söylenemezdi. İhbar edildi ve karısıyla birlikte iki yıl boyunca ağır işlerde çalışmaya zorlandı.

Serbest bırakıldıktan sonra dairesine döndü ve görselleri bıraktığı gibi güvende ve korunmuş olarak buldu.

Daha sonra Pekin'deki bir üniversitede profesör oldu ve 1980'lerde - Çin'deki basın özgürlüğü dönemi - eserleri Pekin'deki bir fotoğraf etkinliğinde sergilendi.

Bu olayların ardından daha sonra Li’nin görsellerini içeren kitabın yayımlanmasına devam edecek olan Contact Press Images (CPI)’dan Robert Pledge tarafından fotoğrafları keşfedildi.

Peki kitabın adı neydi? Kızıl Basın Askeri.

“Çoğu meslektaşının politik olarak bu tarz hassas görsellerinin yok edilmesine göz yumduğu bir dönemde görüntüleri azimle korurken risk aldığı için Li’ye minnettarız.” diyen Pledge, Li'nin tüm fotoğraflarını küçük kahverengi kâğıt zarflarda tuttuğunu, her zarfın üzerinde narin Çin kaligrafisinden ayrıntılı yazılar yazdığını, Komünlerin, ilçelerin, kişilerin isimlerinin, resmi unvanların ve belli olayların dikkatle not edildiğini açıkladı.

Fotoğrafları sonunda onlarca ülkede sergilendi.

2013 yılında fotoğraf dünyasının Oscarları olarak bilinen Lucie Ödülü'ne layık görüldü.

Ve 2018'de eserleri ilk kez Çince metinlerle basıldı ve Hong Kong'da yayınlandı.

Contact Press Images ölümünden sonra yaptığı açıklamada, "Hiçbir fotoğrafçı, devrimi Li'den daha kapsamlı ve derinlemesine ele almadı." dedi.

"Paha biçilemez bir fotoğraf mirası bırakıyor. Çok özlenecek."