Türkiye ile Brezilya, İran'la 17 Mayıs'ta imzaladıkları nükleer yakıt takası anlaşmasını içeren bildiriyle bizzat ABD'nin taleplerini yerine getirdiklerinde ısrar ederken, Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva bunun kanıtını ortaya serdi. Brezilya, ABD Başkanı Barack Obama'nın İran'a kabul ettirdikleri koşulları birkaç hafta önce bizzat desteklediğini sergileyen mektubunu yayımladı. Obama, Lula'ya gönderdiği mektupta, 'İran'ın 1200 kilo uranyumun yurtdışına çıkarılması' talebinin açıkça belirtildiği ve bunun 'diplomasiye güven katacağını' vurguluyor. Obama Başbakan Tayyip Erdoğan'a da benzer bir mektup gönderdi ama ifşa eden Lula oldu.

Anlaşma ve itiraz ne?

Takas anlaşması İran'ın bir hafta içinde Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'na (UAEK) bildirimde bulunup, bir ay içinde 1200 kilo düşük düzeyde (yüzde 3.5) zenginleştirdiği uranyumu Türkiye'ye emanet etmesini, bir yıl içinde de Tahran'daki Tıbbi araştırma reaktöründe kullanılmak üzere Batı'dan nükleer yakıt çubukları almasını içeriyor. Nitekim, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Obama'nın nisanda Erdoğan'a yolladığı mektuptaki koşulları karşıladığını belirttiği anlaşmayı ABD Başkanı'nın diyalog politikasının da zaferi olarak nitelemişti. Ancak Obama yönetimi takas anlaşmasını görmezden gelip 17 Mayıs'ın hemen ertesi günü BM Güvelik Konseyi'ne yeni yaptırım tasarısı sunmuştu. Gerekçe 1200 kilo uranyumun nükleer yakıt çubuklarıyla değişimini içeren önerinin, İran'a sonbaharda yapıldığı ve Tahran'ın zenginleştirdiği uranyum miktarının artık 2 bin 300'e yükseldiğiydi. Ayrıca Obama yönetimi Bush yönetiminin İran'la uranyum zenginleştirmeye son vermeden görüşmeme şartından geçen yaz vazgeçmişken, takas anlaşması sonrası aynı koşul yeniden ortaya atıldı. İran'ın NPT imzacısı olarak hakkı olan yüzde 20 oranında zenginleştirmeyi yapmasının engellenmesi gerektiği öne sürüldü.

Clinton kışkırtmış

Önceki gün ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'ın Brezilyalı meslektaşı Celso Amorim'e "İran'la yüz yüze diplomasinden ötürü çok ciddi anlaşmazlık içindeyiz. İran'a zaman tanınması ve uluslararası birliği savuşturması için fırsat verilmesi dünyayı daha tehlikeli kılıyor" ikazı sonrası, Brezilyalılar Obama'nın 20 Nisan'da Lula'ya yazdığı 2.5 sayfalık mektubu yayımladı.

Obama neler demiş...

Obama, mektupta UAEK'nın kasımda sunduğu takas önerisini somut fırsat olarak gördüğünü belirtip şöyle diyor: "Tahran Araştırma Reaktörü'ne yakıt tedarikinin uluslararası toplumun İran'ın nükleer programıyla ilgili daha temel kaygılarını ele alacak daha kapsamlı bir diyaloğun yolunu döşemek açısından fırsat sunduğu konusunda sizinle hemfikirim. İran'ın talebini başından beri, karşılıklı güven inşası, böylece yapıcı diplomatik süreç için vakit ve alan yaratmak yönünde açık ve somut fırsat gördüm... UAEK'nın önerisi adil ve dengeli biçimde, iki tarafın da güven duyması amacıyla tasarlanmıştı. Bizim açımızdan, İran'ın düşük düzeyde zenginleştirilmiş uranyumunun 1200 kilosunu ülke dışına göndermeyi kabulü güven inşa edecekti ve uranyum stokunu gözle görülür ölçüde azaltarak bölgesel gerilimleri hafifletecekti." Obama şu vurguyu da yapıyor: "İran ise ihtiyaç duyulan tıbbi izotopları üretmesi için Tahran'daki tesisinin operasyonlarının sürmesini garanti etmek amacıyla istediği yakıtı alacak; ve kendi materyalini kullanarak barışçıl nükleer niyetlerini ortaya koymaya başlayabilir."

New York Times, ABD'ye kızan Brezilya'nın mektubun kopyasını verdiğini yazarken, bir yetkilinin "Mektup son derece açık" sözlerini aktardı. Washington Post "Mektup, Lula ve Erdoğan tarafından bir rehber olarak kullanıldığını söyleyen Brezilya için bir nevi tılsıma dönüştü" dedi. Amorim ise anlaşmanın yüzde 20 zenginleştirmeyi önlemediği eleştirisine "Kimse bize 'Hey! Yüzde 20 zenginleştirmeyi durdurmazsanız anlaşmayı unutun' demedi" yanıtını verdi. ABD'nin BM Büyükelçi Susan Rice ise "Tek bir mektup ya da görüşme, tüm görüşmeleri ya da ortak anlayışı yansıtamaz" savunusu yaptı.