Kur’an’da “Şüphesiz ben bir ateş gördüm (innî ânestu nâran).” ifadesi, üç Mekki surenin birer ayetinde geçmektedir. Bu yazıda söz konusu ayetler, içlerinde bulundukları surelerin iniş sırasına göre ele alınacaktır.

Hz. Musa, soğuk bir gecede ailesiyle yolculuk yapmaktadır. Muhtemelen bu yolculuk, onun kayınpederi Şuayb ile Medyen’de kalma konusunda anlaştığı sürenin (el-Kasas 28/27) bitmesinden sonra gerçekleşmiştir: “Hani o, bir ateş görmüş ve ailesine, ‘(Burada) durun. Şüphesiz ben bir ateş gördüm. Belki ondan size bir kor getiririm veya ateşin yanında bir yol gösterici bulurum.’ demişti.”  (Tâhâ 20/10). Hz. Musa’nın, ailesine “Burada ikamet edin.” değil, “(Burada) durun (umkuśû).” demesi, nispeten kısa süreli bir kalışa işaret etmektedir. “Şüphesiz ben bir ateş gördüm.” derken kullanılan “görmek” fiili, “Eğer onlarda bir reşitlik görürseniz.” (en-Nisâ 4/6) ayetinde de kullanılmakta ve o bağlamda “bilirseniz” anlamına gelmektedir. Yine “belki” diyerek ailesini ısıtacak ateş getireceğinden ya da yolu soracağı birini bulabileceğinden söz etmesi, her ikisini de gerçekleştirebileceğinden emin olmadığını göstermektedir. Ayetteki “yol gösterici”nin, dinî açıdan bir yol gösterici bulma arzusunu gösterdiği, doğal olarak iyi kulların bunu hedefleyeceği de söylenmiştir. Ayette “ailesine” denirken kastedilenin eşi olduğu da ifade edilmektedir. Bu yorum doğru kabul edildiğinde Hz. Musa, hanımına daha güzel bir hitapla hitap etmiş olur.

Yukarıdaki ayette Hz. Musa, ateş gördüğü yerden ailesine kor getirmeyi ya da yol gösterici birini bulmayı “umut ettiğini” belirtirken şu ayette oradan ya haber ya da bir ateş parçası getireceğini “vaat” etmektedir. Belli ki beklediğini elde etme konusunda umudu artmıştır. Umduğu şey ise döndüğünde ailesinin ısınmasını sağlamaktır: “Hani Musa, ailesine şöyle demişti: Şüphesiz ben bir ateş gördüm. Size oradan bir haber getireceğim veya parlak bir ateş koru getiririm, umarım ki ısınırsınız!” (en-Neml 27/7). Hz. Musa’nın gelecek zaman kipli “getireceğim” ifadesi, kararlılığına işaret etmekte ve ayrıca ailesini bıraktığı yerle gittiği yer arasının az olmadığını göstermektedir. Ayetteki “parlak bir ateş koru getireceğim” ifadesi, getireceği ateşi ısınmanın yanında aydınlanma için de kullanılacağını göstermektedir.

Hz. Musa, bir ateş gördüğünde o ateşin yanında bulmayı umut ettiği kimseleri tanmadığı için ailesiyle birlikte o yöne gitmemekte ve ailesinden “muhtemel kötü kimselerden onları koruma niyetiyle” ayrılmakta, bu güzel niyetin ötesinde bir nimete yani vahye ve mucizelere (el-Kasas 28/30-32) kavuşmaktadır.

Önceki iki ayetten farklı olarak şu ayette Hz. Musa’nın ateşi nerede gördüğü bilgisi verilmektedir: “Sonunda Musa süreyi doldurup ailesiyle yola çıkınca Tûr tarafından bir ateş gördü. Ailesine, ‘(Burada) durun. Şüphesiz ben bir ateş gördüm. Belki oradan size bir haber yahut ısınmanız için bir ateş parçası getiririm.’ dedi.” (el-Kasas 28/29). Isınmanın gündeme gelmesinden yola çıkarak mevsimin kış olduğu söylenebilir. Bu ayetten hareketle harcama yaptıklarından dolayı kadınlar üzerine bir derece üstün olan erkeklerin (en-Nisâ 4/34) eşlerini gittikleri yere götürebilecekleri bu konuda yetki sahibi oldukları ifade edilmektedir. Tabi bu ayetin, hüküm değil ibret içerdiği unutulmamalıdır.

Ele aldığımız ayetlerde Hz. Musa’nın aile reisliği görevini iyi yaptığına, hanımına güzel hitap ettiğine, Hz. Musa ile ailesinin Tûr dağı tarafında konakladıklarına, hanımların eşlerinin yerleştiği yere yerleşmelerinin daha doğru olacağına işaret edilmektedir. Değerlendirdiğimiz üç ayetteki lafız farklılığı, sözü lafzen değil, anlam olarak nakletmenin ve nikâhı farklı lafızlarla kıymanın caizliğine delil olarak gösterilmektedir. Bununla birlikte Hz. Musa’nın ailesini kısa süreliğine de olsa ayrılışına ikna etme amaçlı yakın anlamlı cümleler kurduğunu söylemek daha doğrudur. Yani Kur’an’ın Hz. Musa tarafından kullandığı lafzın tek, diğer benzer lafızların ise onun sözlerinin anlamının kısmen başka kelimelerle ifadesi olduğu görüşü, benimsenebilecek tek görüş değildir.