Abdurrahman Güner / HAKSÖZ HABER

Koronavirüsün mutasyona uğraması virüs tartışmalarını yeni bir safhaya taşıdı. Mutasyonun her şeyi sil baştan ilk evresine geri döndüreceği düşüncesi ümitsizlik halini pekiştirirken tartışma genelde aşılar etrafından yürütülüyor.

Öncelikle mutasyonun var olan aşı çalışmalarını menfi yönde etkileyeceğine dair geçerli delillere sahip değiliz. Yani mutasyona uğrayan virüsün aşı çalışmalarını bitirecek düzeyde bir etkisinden söz etmek şuan için mümkün değil. Aşı çalışmalarına imza atan BionTech’in üst düzey yetkilisi Uğur Şahin, ellerindeki verilere göre geliştirdikleri aşının mutasyon karşısında da etkili olacağı konusunda emin olduğunu belirtti.

Mutasyon neden gerçekleşiyor?

Koronavirüsün mutasyona uğraması virologlar tarafından olağan bir gelişme şeklinde değerlendiriliyor. Daha önce etkili olan bulaşıcı virüs türlerinde de mutasyon yaşanmış. Her zaman her canlıda gerçekleşen mutasyonlar tıp bilimi açısından olağanüstü bir duruma işaret etmiyor. İhtimaldir ki mutasyona dair kafamızda oluşturulan mitler ve medyanın olaya yaklaşımından dolayı kriz ve gerginlik hali oluştu.

Mutasyonun olağan bir şey olması ise hiçbir risk olmadığı anlamına da gelmiyor. Şuan elimizdeki verilere göre mutasyona uğramış olan virüsün daha fazla yayılıma sahip olacağını söylemek mümkün değil ancak bu durum ihtimal dâhilinde. Belirli bir yerde lokal dağılımın rastlantısal bir durum olabileceğine dikkat çekilirken virüsün yayılımına teşmil edilmesi doğru olmayabilir. Yani İngiltere’de yaşanan hızlı dalganın mutasyondan mı yoksa Noel tatiline bağlı sosyalleşmeden mi olduğunu söylemek şuan için güç.

Mutasyona uğrayan Covid-19 haberinin yayılmasıyla birlikte Londralılar şehirden ayrılmaya başladı. Tren istasyonları ağzına kadar doldu. Seferler durma noktasına geldi. St. Pancras Tren İstasyonu'nda yaşanan kalabalık kameralara böyle yansıdı.

Aşıların güvenilirliği sarsıldı mı?

Mutasyonun olağan bir durum olduğunu belirtmiştik. SARSCOV2’nin de yüzlerce mutasyonu var ve aşı çalışmaları bu ihtimaller göz önüne alınarak yapılıyor. Aşılar çok yönlü bağışıklık oluştururlar. Yani tek bir antikor değil, poliklonal (çoklu) antikor ve hücresel bağışıklık oluştururlar. Bu sebeple aşıların mutasyon karşısında etkilenme ihtimalleri düşük.¹ Ancak mutasyona bağlı ihtimallerde sadece aşıya odaklanmak çok doğru bir yaklaşım olmayabilir. Artan yayılım hızı tedbirsizlikle de birleşince can kayıplarında da artışa sebep olabilir.

Founder effect (kurucu etkisi veya ilkesi) şeklinde ifade edilen etkiye göre eğer ki artan yayılım hızı mutasyona bağlı ise bu durum bir yönüyle beklenen bir gelişme olarak değerlendiriliyor. Kurucu ilkesine göre orjin virüs yayılım gösterirken onun popülasyon genetiğinden koparak oluşan yani ‘kurucu’ virüslerin zamanla genetik çeşitliliklerini ve varyasyonlarını kaybetmeleri sonucunda yayılım nihayetinde son bulacaktır. Yani daha bulaşıcı ancak daha az zararlı bir virüs ortaya çıkıyor.² Zira mutasyona bağlı oluşan yeni ‘virüsler’ orjin virüsün tüm özelliklerini bünyelerinde taşımıyorlar. Her birisi ayrı bir özelliğini barındırıyor. Bir ordunun onu var eden kuvvetlere bölünerek gücünü kaybetmesi şeklinde izah etmek mümkün.

Kurucu etkisinin yayılımını gösteren bir şema. (Wikipedia)

Tabi ki bu durumun ortaya çıkması için kurucu etkisine bağlı bir yayılımdan söz etmek gerekiyor ki şuan için onun tespiti de mümkün değil. Netice olarak eldeki verilere göre virüsün mutasyona bağlı olarak çok daha hızlı bulaştığı, daha ciddi hastalığa sebep olduğu ve aşıların işe yaramayacağını söyleyemiyoruz. Ancak telaşa kapılmamızı sebep olacak bir durumdan da söz edilemez. Şuan için elimizden gelen tek şey tedbir-takdir dengesinde makul davranışlar göstererek komplo teorileriyle inşa edilmiş bozuk gerçeklik algısına kapılmamak.