En az mahalli seçimler kadar kamuoyunu meşgul eden bir seçimdi. İstanbul Üniversitesi rektörlük seçimleri, nihayet önceki gün yapıldı. 2.500 civarında öğretim üyesi bu seçimlerde oy kullandı.

13 adayın katıldığı seçimde en çok oyu alan aday, toplam oyun sadece % 20'sine sahip. Sıralama birbirine yakın rakamlarla devam ediyor. En çok oy alan altı aday YÖK'e bildirilecek. YÖK bunlar arasında üçünü Cumhurbaşkanı'na gönderecek. Cumhurbaşkanı da aralarından birini dört yıllığına İstanbul Üniversitesi rektörü olarak tayin edecek. Böylece önceki gün kendilerini yönetecek tiranı seçmek için oy kullananların muradı gerçekleşmiş olacak.

"Tiran", mutlak kudret sahibi yöneten kişi anlamına geliyor. Bir tek kişinin sınırsız ve kayıtsız bir yetki ile yönetmesi. Gücünüze, iktidarınıza getirilen hiçbir sınırlama yok. Sizi engelleyecek, durduracak, frenleyecek ve denetleyecek hiçbir güç yok. Üniversite rektörlerinin 2547 sayılı kanunun kendilerine tanıdığı yetkiler böylesine sınırsız ve denetimsiz yetkiler. Söz konusu olan üniversite İstanbul Üniversitesi olunca, Karanlık Çağlar'a özgü keyfiliğin ve despotluğun izlerinin hâlâ hafızalarda olması gerekir. Tiran eline geçirdiği sınırsız yetkileri kendi paşa gönlüne göre kullanınca ortaya bir zorba çıkıyor. Zorbalığın da, akıl ve bilimin egemenliği altında olması gereken üniversitelerde mekân tutması, tesadüf olmamalı.

Bir tiranı, seçimle iktidara getirdiğiniz zaman demokratik bir tercihte bulunmuş olmazsınız; tersine keyfî ve zorba bir yönetime güç ilave etmiş olursunuz. Demokrasilerde en çok oyu alanın yönetmesi, sadece diğer şartlar yerine getirildiği zaman anlam taşır.

İstanbul Üniversitesi'nde kıran kırana geçen rektörlük yarışında, muhtemelen oyların % 20'sine yakınını alan adaylardan biri, geri kalan % 80'i sınırsız yetkilerle yönetecek. Kendisine oy verenler veya vermeyenler ise memurlar. Üniversite öğretim üyesi, memur sıfatıyla kendisi üzerinde tasarrufta bulunan amirini seçmiş olacak. Birbiriyle kanlı bıçaklı hale gelen rektör adayları ve destekçileri dört yıl, yeni tiranlarının yönetiminde huzur bulacaklar. Bizler de Türkiye'nin lokomotifi olması gereken üniversiteleri bu kısır çekişmelere teslim etmiş olacağız.

Üniversiteleri huzursuzluğa teslim etmek, iki temel hatanın sonucu. Birincisi rektörlerin denetimsiz yetkileri. Bu yetkilerin hiç olmazsa kurullara devredilmesi ve sivil toplum da dahil geniş bir denetim yelpazesinin açık tutulması, hatalardan birinin sakıncalarını azaltacak. İkinci hata ise, uygulanan seçim yöntemi. Rektörlük seçimlerinde "tek isimli dar bölge çoğunluk sistemi" uygulanıyor. Tıpkı belediye başkanlığı seçimlerinde uygulandığı gibi. Halbuki çok az sayıda seçmenle yapılan bu seçimleri daha demokratik ve temsil niteliği daha yüksek seçimler haline getirmek mümkün.

"Aktarılabilir oy sistemi", her seçmenin aynı anda birden fazla tercihte bulunabildiği bir sistem. İlk tercih, çok az oy alırsa eleniyor ve ikinci tercihler devreye giriyor. En az tercih alan adaylar elenerek, o oyların yerine ikinci veya üçüncü tercihler devreye sokuluyor ve sonuca gidiliyor. İstanbul Üniversitesi örneğinde, 2500 oy'dan sıralamaya giremeyen 7 adayın oylarının ikinci ve üçüncü tercihlere göre yeniden dağıtıldığını düşünün. Bu seçim sisteminin en önemli sonucu, % 20 ile en çok oy alan, ama % 80'in de hiç istemediği kişinin seçilmesini engellemek. Daha da önemlisi, adayların kendisine oy vermeyeceğini bildikleri seçmenlerin ikinci veya üçüncü tercihleri olabilmek için gayret göstermeleri. Bu durum seçim rekabetini yumuşatıyor. Adayları rakipleri karşısında daha yapıcı olmaya zorluyor. Üniversiteye yakışan da bu değil mi?

İstanbul Üniversitesi rektörü, birbirine yakın oy alan adaylardan biri olacak. Mevcut sistem içinde, Türkiye'nin bu en eski ve köklü üniversitesinde akademik nezaketin bilimsel özerkliğin ve asgarî aklı başında bir yönetimin egemen olması, yeni rektörün tiran yetkilerine direnmesine bağlı. İktidarın iğva eden cazibesine direnebilenler ise her zaman çok nadir çıkıyor.

O zaman güç bu kadar kontrolsüz ve denetimsiz tutulmamalı.

ZAMAN