The Conversation

İngiltere’deki şiddet eylemlerinin arkasında ne var?

Nüfusu 100 bini bile bulmayan Southport, son haftalarda İngiltere’nin en çok tanınan kasabalarından biri oldu. 30 Temmuz’da 17 yaşındaki bir erkek saldırgan bir okuldaki etkinlikte üç çocuğu öldürdü. Ardından olanlar oldu: Saldırganın Müslüman ve göçmen olduğu yalan haberi sosyal medyada dalga dalga yayıldı. Southport’tan başlayarak Müslümanları ve göçmenleri yaşadıkları, zorunlu olarak konakladıkları merkezlere ve ülkedeki camilere yönelik zaman zaman saldırıya dönüşen şiddetli protestolar patlak verdi. Saldırganın ne göçmen ne de Müslüman olduğu ortaya çıktı, ama olaylar yatışmadı. Peki, İngiltere’de olan biteni nasıl okumalı? The Conversation’da yayınlanan üç makale saldırının görülmeyen gerçeklerine ışık tutuyor. Yazılardan öne çıkan bölümler aktarıyoruz:

İslamofobiyi dile getirmeyi reddetmenin sonucu

“Çeyrek asırdır Britanya’daki İslamofobiyi araştıran biri olarak, Britanya sokaklarındaki son şiddet olaylarının, İslamofobiyi dile getirmeyi reddetmenin aşırı sağı cesaretlendirmesinin sonucu olduğunu açıkça görebiliyorum.

Müslümanların hedef alınması başlangıçta sosyal medyada failin bir yıl önce küçük bir tekneyle gelen bir Müslüman olduğuna dair yalan haberlere dayandırıldı. Bu iddiaların her ikisi de yalanlanmış olsa dahi ülke genelindeki şiddet olaylarında Müslümanlar ve camiler ile göçmenlerin kaldığı bilinen oteller hedef alınmaya devam ediyor.

Politikacılar bunu İslamofobi olarak adlandırmaktan kaçınarak şiddeti “aşırı sağcı haydutluk” ve “göçmen karşıtı protestolar” olarak tanımladılar. İslamofobi ve göçmen karşıtlığı, yüzyılın başından bu yana İngiliz aşırı sağı için olağan bir durum.

Bu gruplar ırkçı ideolojilerini “savunma” kavramıyla örtüştürmüşlerdir. Başlangıçta Müslüman “aşırılıkçılardan” algılanan tehdide karşı bir savunma sağlarken, zaman zaman bu, tüm ve her Müslüman için bir kod olarak kullanılmıştır. Son zamanlarda aşırı sağcı gruplar ifade özgürlüğünü ve “bizim” kadın ve kızlarımızı “tımar çetelerine” karşı savunmak için harekete geçtiğini söylüyor. Tüm bunların altında “bizim” ülkemizi, “yaşam biçimimize” ve “kültürümüze”, “düşman” ötekilerin tehditlerine karşı savunma arzusu yattığını ileri sürüyorlar.

Bu, aşırı sağcı grup Britain First’ün faaliyetlerinde açıkça görülüyor. “Britanya’nın İslamlaştırılmasına karşı ön cephede direniş” sağladıklarını iddia eden bu grup, Müslümanların yarattığını iddia ettikleri tehdidi “yasadışı göçün” yarattığı tehditle birleştiriyor. Grup, “yasadışı” Müslümanların ülkeye girişini durdurmak amacıyla Manş Denizi yakınlarındaki sahillerde devriye gezmeye başladı.

Bugün Müslümanlar ve göçmenler, özellikle de Orta Doğu’dan gelen sığınmacılar, İngiliz aşırı sağı için aynı sorunun iki yüzüdür. Ancak bu iki grubun birbirine karıştırılması boşuna değil. Müslümanlar ve göçmenler hakkındaki aşırı sağcı söylemlerin çoğu, en azından bazı ana akım siyasetçiler tarafından tekrarlanıyor.  Müslümanların ve topluluklarının kötülenmesi hem İşçi Partisi hem de Muhafazakâr Parti’nin yanı sıra aşırı sağcı Ukip ve Reform UK tarafından da normalleştirildi.

Bu durum kısmen Brexit’ten ayrılma kampanyasının son genel seçimlere kadar devam eden göçle ilgili popüler görüşlere yönelik zehirli söyleminin mirasıdır. Yıllar içinde halkın geniş kesimleri İslamofobiye (aşırı sağcı mesajlar da dahil olmak üzere) ve göçmenlerin şeytanlaştırılmasına açık ve bunları kabul eder hale geldi. Her görüşten siyasetçi İslamofobiyi açıkça tartışmaktan kaçınarak buna olanak sağladı.

İslamofobi kelimesini bile kullanmak istemiyorlar

Çok az siyasetçinin İslamofobiyi gerçekten önemsediği görülüyor. Dahası bu konu siyasetçiler ve partiler tarafından önemsiz hale getiriliyor. Bazıları bu konuya sözde önem verse de her zaman siyasi gündemden hızla kayboluyor.

Daha kötüsü, ana akım siyasi aktörler İslamofobiyi kişisel ve siyasi çıkarları için çekinmeden kullanıyorlar. Boris Johnson, peçe takan Müslüman kadınları “posta kutularına” ya da “banka soyguncularına” benzetmişti. Johnson özür dilemeyi reddetmekle kalmadı, kısa bir süre sonra başbakan oldu. Bir başka örnek de Londra Belediye Başkanı Sadiq Khan’ı, “İslamcılar tarafından kontrol edilmekle” suçlamasına rağmen İslamofobik olarak nitelendirilmeyen Reform UK milletvekili Lee Anderson’dır.

İslamofobi ile mücadeleyi reddetmenin sonuçları şu anda ülkenin dört bir yanındaki kasaba ve şehirlerde yaşanıyor. Politikacılar İslamofobi yokmuş gibi davrandıkça, sorun daha da kötüleşecek ve aşırı sağcılar şiddete başvurmaktan hiç çekinmeyecek.

İsyancıların çoğu neden 40’lı ve 50’li yaşlarda?

İngiltere ve Kuzey İrlanda’ya yayılan şiddet olaylarının fotoğraflarına yakından baktığınızda, hakkında konuşulmayan bir şeyi fark edeceksiniz. Kavga ederken, polise saldırırken ve binaları ateşe verirken görülen isyancılar genellikle orta yaşlı, 40’lı, 50’li ve 60’lı yaşlarında, ırkçı küfürler savuran ve polisle çatışan erkekler…

Sunderland’de 3 Ağustos’ta tutuklanan 11 kişiden dördü bu demografiye uyuyordu. Tutuklanan ve hakkında dava açılan kişilerden biri 69 yaşında emekli erkekti.

Orta yaşlı insanların radikalleşmesi yeni ortaya çıkan, ancak yalan bilginin yayılmasının gölgesinde kalıp gözden kaçan bir olgudur. Devam etmekte olan araştırmamın da ortaya koyduğu üzere, bu grup sahte haberler ve komplo teorileri tarafından yanlış yönlendirilmeye açık.

Orta yaşlı insanlar genellikle çok yaşlıları da içeren bir grup olarak “50 yaş üstü” ile bir araya getirilir, ama bu demografik grupla çok az ortak noktaları vardır. Orta yaşlılar “dijital yerliler” değildir, ancak çevrimiçidirler. Aynı şekilde eğitimin hedef kitlesi olmadıkları için çevrimiçi yanlış bilginin tehlikeleri konusunda gençlere göre daha az bilgili olabilirler. Bugünlerde, gençleri çevrimiçi dünyada nasıl güvenli bir şekilde gezinecekleri konusunda eğitmek için büyük çaba sarf ediliyor, ancak orta yaşlı insanlar bu fırsatı kaçırdı.

Orta yaşlılar internetle yetişkinler olarak tanışmışlardır ve çevrimiçi alana ilişkin anlayışları büyük ölçüde kendi kendilerine öğrendiler. Sonuç olarak, ne tüketecekleri ve neye inanacakları konusunda karar vermede zayıf kalabiliyorlar. Bu durum insanların internette topladıkları hatalı ya da yalan bilgilere dayanarak şiddet olaylarına karışmak, bir camiye ya da sığınmacıların kaldığı bir otele saldırmak gibi önemli kararlar almalarına yol açabilir.

Gözden kaçan bir grup

Bu orta yaşlı grubu ve sosyal medya aracılığıyla aşırıcılığa karşı kırılganlıklarını anlama ihtiyacımız, şu anda ikinci yılında olan AB destekli bir araştırma projesinin arkasındaki itici güç oldu. Avrupa’nın dört bir yanından araştırmacılar ilk kez 40’lı yaşlardan 60’lı yaşların ortalarına kadar olan kişileri inceleyerek sosyal medya ve çevrimiçi içeriğin hangi özelliklerinin onları aşırıcılığa teşvik ettiğini ortaya çıkarmaya çalışıyor.

Yaşlı insanların siyasetle ilgilenme ve oy kullanma olasılığı daha yüksektir. Bu grubun da kabaca orta yaşlı kısmı en ilgili olanlarıdır. Dolayısıyla etkilidirler. Ayrıca genellikle güçlü siyasi görüşlere sahiptirler.

Ancak bu grup biraz görünmezdir. Konut krizinden, hayat pahalılığından ya da sağlık sisteminden bahsettiğimizde insanların aklına ilk olarak onlar gelmiyor. Gençler uzun zamandır ana akım medya ve ticaretin odağında yer alıyor. Bu durum, internetin ortaya çıkışından bu yana daha da hızlandı. Reklamlarda ürünlerin tanıtımı için neredeyse yalnızca gençlerin kullanılması buna bir örnektir. Yaşlı insanların doğrudan kendilerini hedeflemeyen şeyleri nadiren tanıtırken görülür. Finansal ağırlıklarına rağmen, ürünler genellikle orta yaşlı insanlara da pazarlanmaz.

Dolayısıyla geniş bir kitle kültürel olarak dışlanıyor ya da bir kenara itiliyor. Toplumun her alanındaki bu gençlik odağı nedeniyle, orta yaşlıların da internette radikalleşmek için ilk sırada olduğunu düşünmüyoruz. Genç, etkilenebilir insanların yoldan çıktığını düşünme eğilimindeyiz. Bu nedenle bazıları, İngiltere ve Kuzey İrlanda’da çok fazla hasara neden olan yağmacı kalabalıklarda bu kadar çok yaşlı insan görünce şaşırdı.

Herhangi bir grup görmezden gelindiğinde, dışlanma ve izolasyon duyguları internetin kenarlarını daha cazip hale getirir. Hoşnutsuzluk buradan beslenir. İnsanlar benzer yaş ve sosyo-ekonomik gruptan akranlarıyla etkileşime geçerken öfkelerini dışa vurmaya çağrılırlar. Üstelik sözleri, aynı ya da benzer bakış açısına sahip diğer kişiler (akranları) ve onların yaşam deneyimlerine saygı duyan ve inançlarının görünürdeki samimiyetinden etkilenen daha genç insanlar tarafından meşru olarak görülür.

Etki sahibi olan, ancak dijital bir yerlinin becerilerine sahip olmayan ve radikalleşmeden endişe duyan yetkililerin radarından kaçan bir grup insanın elinde bu bilgiler, Britanya sokaklarında görüldüğü gibi potansiyel olarak tehlikeli olabilir.

“Kadın ve çocukları koruma” söylemi neye hizmet ediyor?

İngiltere ve Kuzey İrlanda’daki kasaba ve şehirlerde ayaklanan insanların çoğu, şiddet eylemlerinin Britanya’nın çocuklarını “koruma” yolu olduğunu iddia ediyor. Bu kafa karıştırıcı bir paradoks, ancak yaşananların temeline inmek için anlaşılması gerekiyor.

Kadınları ve çocukları “korumak” milliyetçi söylemin merkezinde yer alır. Üç kız çocuğunun ölümüne neden olan Southport saldırısının, daha sonra ortaya çıkan şiddet için anında tetikleyici olmasının nedeni budur. Üç kızın ölümü, göçmen erkeklerin yarattığı tehdide ilişkin aşırı milliyetçi, göçmen karşıtı söylemlerin kalbine çarptı.

Beyaz üstünlüğü, özellikle cinsiyetlendirilmiş ve ırksallaştırılmış bir tehdit anlatısı üzerine kuruludur. “Öteki” erkeklerin “yerli” kadın ve çocuklara yönelik tehdidi anlatısıdır bu. Bu, belirli bir eril yanıt, yani şiddet gerektiren bir tehdittir. Ulusların ve aşırı sağın uzun zamandır üzerine inşa edildiği şey budur. Bu fikir,  “kinder, küche, kirche” (çocuklar, mutfak, kilise) şeklindeki Nazi sloganı altında yatan ve kadınları evin içinde, erkekleri ise dışında konumlandıran bir fikirdir.

Erkek dünyası ve aşırı sağ

Extreme Britain (2023) adlı kitabım için yaptığım araştırma sırasında vardığım sonuç, bireysel nedenler farklı olsa da, aşırı aktivizmin farklı şekillerde ifade edilen eril statüye ulaşmaya odaklandığı yönündeydi.

Örneğin aşırı sağcı grup Britain First ile ilişkili olanlar askeri, disiplinli Hıristiyan erkekliğini idealize ediyor. Grubun kendisi de mesajlarında askeri sembolleri benimsemiş durumda. “Güvenlik” personeli paramiliter tarzda üniformalar giyiyor. Üyeler askeri amblemli milliyetçi bayraklar taşıyor ve göstericiler davul eşliğinde yürüyor. Grup, haç taşıyarak yaptıkları sözde “cami işgalleri” ile ünlü…

İçkiye düşkünlükleri ve holiganizmi ile ünlü İngiliz Savunma Ligi’nin (EDL) kurucularından Tommy Robinson ise Southport saldırısının ardından erkeklere “adanmış, zinde, sağlıklı, hazır bir Britanya direnişi” için hazırlanmaları gerektiği çağrısında bulunuyor.

Buradaki asıl sorun, Southport saldırısında olduğu gibi Britanya genelinde yaşanan erkek şiddetidir ve bununla yüzleşilmesi gerekiyor. Erkek şiddetine daha fazla erkek şiddetiyle karşı koymak, erkek şiddetinin değerine inanmak ve Robinson’un yaptığı gibi ona statü vermek sadece bir döngüyü devam ettirecektir. Bir alternatife ihtiyaç var.

Erkek toplumsal cinsiyet akademisyenleri de çatışma bölgelerindeki barış aktivistleriyle birlikte erkekliği nasıl anladığımızı ve diğer erkeklere direnmek yerine siyasi şiddete direnebilecek erkeklikleri nasıl teşvik edebileceğimizi yeniden yapılandırmak için çalışıyorlar. Ancak yazar ve akademisyen David Duriesmith’in de belirttiği gibi, erkeklerin öncelikle toplumsal cinsiyetin kadınlarınki kadar kendi hayatlarını da şekillendirdiğini kabul etmeleri gerekiyor.

Aşırılıkçı toplumsal cinsiyet normları bir boşlukta üretilmez. Aşırı milliyetçilik mümkün, çünkü erkeklerin kadınları savunması gerektiği, kadınlara yönelik saldırıların “kendi” erkeklerini hadım ettiği gibi milliyetçi normların geçerliliğini kabul ediyoruz. Başarılı oluyorlar, çünkü erkekler onların mesajlarını seviyor. Bunlarla mücadele etmek ya da kadınlara ve kız çocuklarına yönelik erkek şiddeti salgınını durdurmak istiyorsak, toplumsal cinsiyet rollerini ve toplumsal cinsiyet ilişkilerini yeniden tanımlamaya hazır bir erkek topluluğuna ihtiyacımız var, bir erkekler dünyasına değil.”

The Conversation’da yayınlanan Chris Allen imzalı “Refusing to call out Islamophobia has emboldened the far right – and the current violence is the result”, Sara H. Wilford imzalı “Middle-aged radicalisation: why are so many of Britain’s rioters in their 40s and 50s?” başlıklı ve Elizabeth Pearson imzalı “The hypermasculine far right: how white nationalists tell themselves they are ‘protecting’ women and children when they riot” başlıklı yazılarından bölümler Mustafa Alkan tarafından Fikir Turu için çevrildi.