İsmail Çağılcı / Mecra

İbraniceyi dirilten adam: Eliezer Ben Yehuda

1858'de bugünkü Beyaz Rusya topraklarında dünyaya gelen Eliezer Ben Yehuda, üç yaşına geldiğinde o yıllarda Doğu Avrupa’da bulunan her Yahudi çocuk gibi İbraniceyi öğrenmeye başladı. 12 yaşına geldiğinde Tevrat ve Talmud’u büyük oranda okuyabilecek seviyeyedeydi.

Çocukluğunda din dili olarak öğrendiği İbraniceyi, güncel bir dile dönüştürmeyi kafasına koymuştu. 16 yaşına gelmeden Fransızca, Almanca ve Rusça da konuşmaya başlayan Ben Yehuda için, hayatta tek hedef vardı:

İbraniceyi diriltip sinagoglardan ve tozlu kitap sayfalarından çıkarmak.

“Ortadoğu Tarihi ve Diplomasisi” eğitimi almak için Paris’te Sorbonne Üniversitesi’ne gitti. Burada onu en çok aldığı diğer dersler değil, İbranice dersi etkiledi. Bu dersin sadece İbranice konuşularak yapılıyor olması, onun İbranicenin pekâlâ günlük hayatta da konuşulan bir sokak dili olabileceği konusundaki fikrini pekiştirdi. İbraniceyi sinagoglardan çıkarma fikri daha da gelişti.

Bunun için, günlük hayatta karşılaştığı herkesle İbranice konuşarak işe başladı. 13 Ekim 1881'de Paris'te bir grup arkadaşına ilk kez İbranice hitap eden Eliezer'in sözleri, “Modern dönemdeki ilk İbranice günlük konuşma” olarak kayıtlara geçti. Muhataplarının İbraniceyi anlayıp anlamadığını hiç önemsemeyen genç Eliezer'in taviz vermesi söz konusu değildi.

• Bir süre sonra, yakın çevresi, onunla iletişim kurabilmek için İbranice öğrenmek zorunda kaldı. Ben Yehuda, dil direnişinde ilk meyveleri elde etmişti.

Aynı yılın sonunda, henüz evlendiği eşi Devora ile Filistin'e gelen Eliezer Ben Yehuda, İbraniceyi diriltme planının ikinci ve üçüncü aşamalarını gerçekleştirmeye koyuldu. Öncelikle kendi ailesine İbranice konuşmayı şart koşan Ben Yehuda, İbranice bir gazete çıkarmaya ve dili, Filistin'e göç eden bütün Yahudilere öğretmeye başladı. Aynı zamanda Alliance Israelite Universselle Okulu’nda öğretmen olarak işe başladı.

• Farklı ülkelerden buraya gelen ve farklı lehçeleri konuşan Yahudileri görünce İbranice üzerine çalışıp herkesi tek bir dil çatısı altında toplamayı hedefledi

Günlük hayatta mevcut olmayan bir dili insanlara öğretmek hiç de kolay bir şey değildi. Yeni kelimelerin karşılıklarını türetmek, oyun ve masallar yazmak, var olanları tercüme edip uyarlamak, okullar ve kurslar açmak, en önemlisi de insanları İbranicenin yeniden konuşulur hale getirilmesi gerektiğine ikna etmek gerekiyordu. Eliezer Ben Yehuda, sabır ve inatla bütün bunları başardı. Yahudi ailelerin “sadece İbranice” konuşmasını teşvik için kampanyalar düzenledi ve kendi ailesi de buna öncülük etti.

Ben Yehuda, tüm bunları yaparken İbranicenin günlük sözlüğünü ve dev bir lügatçesini hazırlamayı da ihmal etmedi. Üzerinde çalıştığı (ve ölümünden sonra ikinci karısı Hemda tarafından tamamlanan) lügatçe, bugün bile İsrail'in temel dil kılavuzu durumunda.

• Dil çalışmaları için kurduğu küçük komisyon ise bugün İbranice Dil Akademisi olarak faaliyetlerini sürdürüyor.

Eliezer Ben Yehuda 1922'de, Kudüs'te tüberkülozdan öldüğünde, İsrail'in kurulmasına daha 26 yıl vardı. Ama yeni devletin dili de kültür altyapısı da kurum ve metinleri de çoktan hazırdı. Ve bütün bunlar, ömrü boyunca tek başına deliler gibi çalışan bir adamın ve ondan ilham alanların çabalarıyla gerçekleşmişti.