Önceki yazımızda Tâhir b. ʿÂşûr adlı müfessirin hayatı, ilmi ve kişiliğinden söz etmiştik. Bu yazıda ise onun et-Taḥrîr ve’t-tenvîr adlı eserinden, bu tefsir üzerine Türkiye’de yapılan doktora düzeyindeki tezlerden ve tefsirin mukaddimesinin Tefsire Giriş adıyla yayınlanan Türkçe çevirisinden ve örgün eğitimdeki kullanım alanlarından bahsedeceğiz.

Ahmet Coşkun’un belirttiğine göre İbn ʿÂşûr’un tefsirinin adı Taḥrîrü’l-maʿne’s-sedîd ve tenvîrü’l-ʿaḳli’l-cedîd min tefsîri’l-kitâbi’l-mecîd olup sonraları müellifi tarafından et-Taḥrîr ve’t-tenvîr mine’t-tefsîr^[1] şeklinde kısaltılmıştır. İbn ʿÂşûr, Zeytûne Üniversitesinde verdiği tefsir derslerini önce Mecelletü’z-Zeytûne’de periyodik olarak yayımlamış, ardından bunları bir araya getirip eserini oluşturmuştur.^[2] Islah hareketi öncülerinden Muhammed Abduh’un (1849-1905) sohbetlerine katıldığı ve bazı görüşlerini benimsediği söylenen İbn ʿÂşûr’dan^[3] önce, benzer şekilde Muhammed Abduh’un Ezher Üniversitesinde verdiği tefsir derslerinde tutulan notlar da Tefsirü’l-Menâr^[4] adıyla ve ıslahatçı âlim Reşîd Rızâ’nın (1865-1935) da önemli katkılarıyla yayınlanmıştır ve yakın zamanda Ekin Yayınları tarafından Türkçeye de çevrilmiş durumdadır.

Türkiye’de İbn ʿÂşûr’un tefsiri üzerine tespit edebildiğimiz kadarıyla iki doktora tezi hazırlanmıştır. İbn ʿÂşûr ve Tabâtabâî'nin Bazı Tefsir Problemleri ile İlgili Görüşlerinin Mukayesesi adlı tezde^[5] İbn ʿÂşûr’un, kendisine özgü bakış açısıyla İslâm ilimleri camiasına çok şey kattığına, tefsir problemlerine yaklaşımları ilmî merakı uyandıran ve araştırmaya davet eden bir yapı arz ettiğine dikkat çekilmektedir. Bundan hareketle onun; mut'a nikâhı, nüzul-î İsâ, nesih ve muhkem-müteşâbih gibi konular üzerindeki görüşleri, Tabâtabâî'ninkiyle karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Tâhir İbn ʿÂşûr ve Et-Tahrir ve’t-Tenvir İsimli Tefsiri adlı tezde ise İbn ʿÂşûr'un yaşadığı dönem, hayatı ve eserleri incelenmiştir. Söz konusu tefsir, rivâyet ve dirâyet tefsir metotları açısından ele alınmış, müfessirin tefsir ilmine bakışı, tefsir yöntemi ve kaynakları sergilenmiştir.^[6]

et-Taḥrîr ve’t-tenvîr’in mukaddimesinin, Tefsire Giriş adlı çevirisinde metin, Türkçe ve Arapça olarak yer almaktadır. Sunuş niteliğindeki kısımdan sonra Kur’an ilimlerinden bahseden on bölümle (mukaddime) başlar. Burada tefsirin tarifi, tefsir ve te’vil arasındaki fark, tefsir ilminin yararlandığı kaynaklar, rivayet ve dirayet tefsiri, müfessirin amaçları, nüzûl sebepleri, kıraat farklılıkları, Kur’an’da yer alan kıssalar, Kur’an’ın isimleri, âyet ve sûrelerinin tertibi, sure isimleri, Kur’an’daki cümleler ile onlardan kastedilenler ve Kur’an’ın i‘câzı konuları yer alır.^[7]

Tefsire Giriş, İbn ʿÂşûr’un Kur’an’ı tefsir etmede nasıl bir yöntem takip ettiğini anlama açısından önemlidir. Türkçeye çevrilen Cemâlüddîn Kāsımî’nin^[8] (1866-1914) ve Muhammed İzzet Derveze’nin^[9] (1888-1984) tefsir mukaddimeleri de benzer bir işleve sahiptir. Bu tür müstakil basılan eserlerin yanında diğer tefsirlerin ilk ciltlerinde yer alan ve müfessirlerin tefsir yöntemlerini belirttikleri kısımları okumak de bu açıdan gayet faydalı olur.

Zemahşeri’nin tefsirini Türkçeye çeviren Harun Ünal, Tefsire Giriş adlı eserin de çevirmeni. Kitap, basım tasarımı açısından da gayet estetik ve kullanışlı. Bu eser, ilahiyat fakülteleri lisans ve ayrıca yüksek lisans, doktora tefsir dersleri için de kullanılabilir; çünkü eserin çevrilen her sayfasının yanında orijniali de (Arapça) verilmiştir. Bu, eserin mukaddimesi bağlamında araştırma yaptıklarından dolayı eserin orijinalini kaynak göstermesi gereken araştırmacılar için önemli bir avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sonuç olarak İbn ʿÂşûr gibi değerli bir müfessirin tefsirinin mukaddimesinin Türkçeye kazandırılmasının, Türkiye düşünce hayatına önemli bir katkı sağladığı söylenebilir. Tefsirin tamamının Türkçeye çevrilmesi, ilim elde etmede “sabırlı okuyucular” için gayet faydalı olacaktır.