Adalet Bakanlığınca hazırlanan ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerin gözlem ve sınıflandırmalarının yapılması, durumlarına uygun kurumlara dağıtılması ve uygulanan iyileştirme faaliyetleri ile tutum ve davranışları sonucunda haklarında iyi hal değerlendirmelerinin yapılmasına ilişkin hükümleri kapsayan "Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik" Resmi Gazete'de yayımlandı.

Yönetmeliğe göre, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'daki esaslar dahilinde hükümlülerin gözlem ve sınıflandırmaları ve durumlarına uygun infaz rejimini belirlemek üzere gözlem ve sınıflandırma merkezleri oluşturulacak.

Bu merkezler; ağırlaştırılmış müebbet, müebbet veya 2 yıldan fazla süreli hapis cezasına mahkum hükümlülerin kişisel özellikleri, bedensel ve zihinsel sağlık durumları, suç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevreyle ilişkileri, sanat ve meslek faaliyetleri, ahlaki eğilimleri, suça bakış açıları, hükümlülük süreleri, suç türlerinin belirlenerek durumlarına uygun ceza infaz kurumlarına ayrılmaları ve bunlara göre saptanacak infaz ve iyileştirme rejiminin uygulanması; işledikleri suç tiplerine, gösterdikleri eğilimlere, tutum ve davranışları nedeniyle sıkı gözetim ve denetim altında bulundurulmaları gerekip gerekmediğine göre yüksek güvenlikli ceza infaz kurumlarına, kapalı ceza infaz kurumlarına veya açık ceza infaz kurumlarına gönderilmelerine dair değerlendirmeleri yapacak.

Hükümlülerin gözlenmesi

Hükümlülerin ilk gözlem süresi 60 günü geçemeyecek. Hükümlü, kurumda kaldığı süre boyunca gözlemlenecek ve gösterdiği gelişim en geç 6 ayda bir idare ve gözlem kurulunca değerlendirilecek. Ancak ceza infaz kurumunda kalacağı süre 60 günden az olan hükümlüler hakkında ilk gözlem kararı alınmayacak.

Gözlem ve sınıflandırma merkezlerinde bulunan veya ceza infaz kurumlarında ilk gözleme tabi tutulmakta olan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanlar dışında kalan hükümlüler, güvenlik bakımından tehlike yaratmadığı takdirde, özel yemekhanesi olan ceza infaz kurumlarında toplu olarak yemek yiyebilecek, sosyal ve kültürel etkinliklerde toplu olarak bulunabilecek, spor yapmaları teşvik edilecek, tüm hükümlüler; ceza infaz kurumlarıyla ilgili düzenlemeler kapsamında mektup alıp gönderebilecek, telefon görüşmesi yapabilecek ve diğer hükümlülerle iletişim kurmayacak şekilde ziyaretçileriyle görüşebilecek.

Merkez, gözlem sonunda hükümlüye ait dosyayı görüşüyle birlikte Adalet Bakanlığına gönderecek. Hükümlünün gönderileceği ceza infaz kurumu Bakanlıkça belirlenecek.

Gözlem ve sınıflandırma sonunda, idare ve gözlem kurulunca aynı ceza infaz kurumunda veya Cumhuriyet başsavcılığına bağlı diğer ceza infaz kurumlarında kalması uygun bulunan hükümlülerin dosyaları Bakanlığa gönderilemeyecek ve cezalarının infazına, bulundukları veya başsavcılığa bağlı ceza infaz kurumlarında devam olunacak.

Kurulun inceleme esasları

Hükümlüler, ceza infaz kurumlarında bulunduğu tüm aşamalarda, ceza infaz kurumlarının düzen ve güvenliği amacıyla konulmuş kurallara uyup uymadığı, haklarını iyi niyetle kullanıp kullanmadığı, yükümlülükleri eksiksiz yerine getirip getirmediği, toplumla bütünleşmeye hazır olup olmadığı, tekrar suç işleme riskinin düşük olup olmadığı konularında değerlendirilecek.

Değerlendirmede, infazın tüm aşamalarında hükümlülerin katıldığı eğitim öğretim, psikososyal yardım ve destek programları ile sosyal ve sportif faaliyetler, kültür ve sanat programları, aldığı sertifikalar, kitap okuma alışkanlığı, diğer hükümlü ve tutuklular ile ceza infaz kurumu görevlileri ve dışarıyla olan ilişkileri, işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı, ceza infaz kurumu kuralları ile kurum bünyesindeki çalışma kurallarına uyumu, yükümlülüklerine riayeti, kurum güvenlik ve düzenine katkısı, aldığı disiplin cezaları ve ödüller dikkate alınacak.

Bulunduğu ceza infaz kurumunda kalacağı süre 6 aydan fazla olan hükümlüler hakkında yönetim, eğitim öğretim, psikososyal yardım ile güvenlik ve gözetim servislerince "gelişim değerlendirme raporu" düzenleyecek.

Bulunduğu ceza infaz kurumunda kalacağı süre 60 günden fazla, 6 aydan az olan hükümlüler hakkında yönetim, eğitim ve öğretim, psikososyal yardımla güvenlik ve gözetim servislerince "gözlem değerlendirme raporu" düzenlenecek.

Ceza infaz kurumunda kalma süresi 60 günden az olan hükümlü hakkında ise yalnızca psikososyal yardım servisi tarafından gözlem değerlendirme raporu düzenlenecek.

İdare ve gözlem kurulu infaz dosyalarındaki tüm bilgi ve belgelere göre karar verecek.

Kurul kararları gerekçeli olarak yazılacak. Karara karşı başvuru yolu, mercii, süresi ve şekli kararda açıkça belirtilecek.

Açık ceza infaz kurumuna ayrılmaya, kalan cezanın denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak infazına ve ceza infaz kurumundan doğrudan koşullu salıvermeye dair değerlendirmede hükümlünün iyi halli olmadığına karar verilmesi durumunda, hükümlü hakkında yapılacak bir sonraki değerlendirme tarihi kararda açıkça belirtilecek. Yeniden değerlendirme süresi altı aydan az, bir yıldan fazla olamayacak.

Hükümlülerin gruplandırılması

Hükümlüler, bulundukları veya gönderildikleri ceza infaz kurumlarında, "ilk defa suç işleyenler, mükerrirler, itiyadi suçlular veya suç işlemeyi meslek edinenler", "zihinsel ve bedensel durumları nedeniyle veya yaşları itibarıyla özel bir infaz rejimine tabi tutulması gerekenler", "tehlike hali taşıyanlar", "terör suçluları", "suç örgütlerine veya çıkar amaçlı suç örgütlerine mensup olan suçlular", "gözlem sürecinin devamına karar verilenler" gibi gruplara ayrılacaklar.

"Mükerrirler" de "kasıtlı bir suçtan dolayı mükerrir olanlar" ve "birden fazla taksirli suçtan hükümlü" olanlar olarak gruplandırılacak.

"İlk defa suç işleyenler, mükerrirler, itiyadi suçlular veya suç işlemeyi meslek edinenler" de hükümlülük süreleri ve suç çeşitlerine göre "ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası", "müebbet hapis cezası" ve "süreli hapis cezası"; süreli hapis cezaları "2 yıla kadar", "2 yıldan 6 yıla kadar", "6 yıldan fazla"; suçların çeşitleri itibarıyla ise "uluslararası suçlar", "kişilere karşı suçlar", "cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar", "topluma karşı suçlar", "millete ve devlete karşı suçlar" olarak gruplandırmaya tabi tutulacak.

Ayrıca, yaşları nedeniyle "12-15", "15-18", "18-21" yaş grubunda olanlar ve "65 yaşını bitirmiş olanlar" şeklinde gruplandırma yapılacak.

Yine hükümlülerin "fiziksel engelliler", "akıl hastalığı olanlar", "akıl hastalığı dışında psikolojik rahatsızlığı olanlar", "uyuşturucu ve alkol bağımlılığı olanlar", "cinsel yönelimi farklı olanlar" şeklinde zihinsel ve bedensel durumları nedeniyle gruplandırma; "örgüt lideri olanlar", "aktif örgüt üyesi olanlar", "örgütten ayrılanlar", "tarafsız olanlar" şeklinde örgütsel durumları nedeniyle gruplandırmaları da olabilecek.

İyileştirme ve bireyselleştirme

İyileştirme ve bireyselleştirme, eğitim ve öğretim servisi ile psikososyal yardım servislerince yürütülecek.

Hükümlünün ilk gözlem süresi sonunda gönderildiği ceza infaz kurumunda, psikososyal değerlendirme ölçekleri de uygulanarak risk düzeyi ve bireysel ihtiyaçları belirlenecek. Buna göre bir iyileştirme planı hazırlanarak hükümlüye tebliğ edecek.

Yapılan gözlem, görüşme ve uygulanan risk değerlendirme ölçeği sonuçlarına göre, idare ve gözlem kurulunca; "görme, konuşma ve işitme engelliler ile özbakımını yapamayacak şekilde yatağa bağımlı hasta ya da ağır kocama hali bulunanlardan durumu hekim raporu ile tespit edilenler", "iyileşme ihtimali olmadığı tıbbi olarak tespit edilen ağır psikiyatrik hastalar", "sosyal olarak iletişime tamamen kapalı olduğu psikiyatri raporu ile tespit edilenler", "şahsi ve sosyal durumu ya da suç geçmişi nedeniyle özel gözetim ve denetim altında bulundurulmasının gerekli olduğu saptananlar ve benzeri durumda olanlar" hakkında gelişim değerlendirmesine tabi tutulmaması kararı verilebilecek.

Hükümlü, iyileştirme programlarına tam uyum göstermekle yükümlü olacak ve programlara katılımı ve gelişimi takip edilerek 6 ayda bir değerlendirilecek. Gözlem değerlendirme veya gelişim değerlendirme raporları, idare ve gözlem kurulunca yapılan değerlendirmelere esas teşkil edecek.

Hükümlülerin eğitim programlarına katılımı sağlanacak

Hükümlülerin temel eğitim (1. kademe okuma yazma kursu, yetişkin 2. kademe başarı kursu ve ortaokul) programları, örgün ya da yaygın ortaöğretim programları, yükseköğretim programları, seviye tespit sınavları ve bunlara hazırlık maksadıyla yürütülen bireysel gelişim programları, lisansüstü eğitim ve doktora programları, tahliye sonrasına hazırlama eğitimleri, örgün ve yaygın iş meslek eğitimleri ile diğer yaygın eğitim programları gibi eğitim ve öğretim programlarına katılması ve yarım kalan eğitim programlarını tamamlaması sağlanacak. Hükümlüler gerektiğinde bir üst eğitim programına yönlendirilecek.

Bu eğitim ve öğretim programlarına hükümlünün katılımı ve gösterdiği gelişimi gözlem değerlendirme ve gelişim değerlendirme raporlarına işlenecek.

Hükümlülerin; bireysel sorunlarıyla baş edebilmesine yardımcı programlar, ortaya çıkan kriz ve intihar eğilimi durumlarına müdahale programları, sosyal çevresi ile zayıflayan ya da kopan ilişkilerini güçlendirmeye yönelik çalışmalar, suç türlerine ve kişisel özelliklerine göre ihtiyaç duyduğu bireysel müdahale programları, grup çalışmaları, madde bağımlılığı ile mücadeleye yönelik programlar, salıverilme sonrasına hazırlama programları gibi psikososyal yardım programlarına katılması sağlanacak.

Psikososyal yardım servisi, psikiyatrik yardıma ihtiyacı olduğu veya madde bağımlısı olduğu kanaatine vardığı hükümlüleri kurum tabibine yönlendirecek. Psiko-sosyal servis, kurum müdürünün bilgisi dahilinde hükümlünün ailesi veya yakın sosyal çevresi ile iletişim kurarak terapi ve iyileştirme süreçlerinin daha etkin ve verimli geçmesi için çaba sarf edecek.

Ceza infaz kurumlarında hükümlünün toplumsal uyumunu artırmak ve iyileştirme faaliyetlerini desteklemek amacıyla "kütüphane ve kitaplık çalışmaları", "din kültürü ve ahlak öğretimi", "sosyal, kültürel ve sportif etkinlikler" programları uygulanacak. Hükümlünün gösterdiği gelişim, ilgili servislerce gözlem değerlendirme veya gelişim değerlendirme raporlarına işlenecek.

Hükümlülerin çalışması

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanlar hariç diğer hükümlüler, kurum iç hizmetlerinde veya mevcut işkollarında belli esaslara göre çalıştırılabilecek.

Ancak yaş, sağlık durumu, bedensel yetenekleri itibarıyla çalışma şartlarına uyum sağlayamayacakları kurum tabibi tarafından tespit edilen hükümlüler çalıştırılmayacak.

Çalıştırmalar sırasında mesleği olmayanların meslek edinmeleri, mesleği olanların ise mevcut mesleğini geliştirmeleri ve mesleki bilgi ve becerilerini belgelendirmeleri sağlanacak.

Risk değerlendirme ölçeği

Hükümlü hakkında hazırlanacak iyileştirme programlarına, yapılacak iyi hal değerlendirmelerine ve salıverilme sonrasına dair değerlendirmelere esas olmak üzere, nesnel bir risk değerlendirme ölçeği geliştirilerek hükümlülere uygulanacak ve sonuçları risk değerlendirme raporunda gösterilecek.

Risk değerlendirme ölçeği her iki değerlendirme dönemi sonunda tekrarlanacak ve yeni duruma göre, uygulanan iyileştirme programları güncellenecek. Gerekli görülmesi halinde risk değerlendirme ölçeği 6 aylık dönemler sonunda da uygulanabilecek.

Hükmün infazına başlanması ile birlikte, ceza infaz kurumlarında bulunduğu süre içerisindeki tutum ve davranışları, kurum düzeni ve güvenliğine katkısı, yükümlülüklerini yerine getirmesi ile yürütülen iyileştirme ve topluma kazandırma programlarına katılımı sonucunda hükümlünün gösterdiği gelişim ölçülerek puanlanacak.

Bu amaçla hükümlülerin katıldıkları eğitim öğretim faaliyetleri, psikososyal yardım programları, destekleyici programlar ile infaz sürecindeki tutum ve davranışları artı puan", aldığı disiplin cezaları "eksi puan" şeklinde puanlanarak iyi hal değerlendirmesine esas "gelişim puanı" belirlenecek.

Gelişim değerlendirme raporlarında hükümlünün infaz sürecindeki tutum ve davranışları ile iyileştirme planına göre gösterdiği gelişim puanlanarak, servis puanı bulunacak.

Yönetim, eğitim ve öğretim, psikososyal, güvenlik ve gözetim servislerince verilen servis puanları toplamının değerlendirme raporu sayısına bölümü ile dönem puanı hesaplanacak. Ceza infaz kurumundan ayrılmaya ilişkin iyi hal değerlendirmesinin yapılacağı son idare ve gözlem kurulu toplantısı öncesinde, o güne kadar alınan dönem puanları toplamının, toplam değerlendirme dönemi sayısına bölümü ile hükümlünün gelişim puanı belirlenecek.

Gelişim puanı, hükümlünün kapalı ceza infaz kurumundan açık infaz kurumuna, açık infaz kurumundan denetimli serbestliğe ya da kapalı veya açık ceza infaz kurumundan koşullu salıverilmesi amacıyla yapılan iyi hal değerlendirmelerinde esas alınacak.

Kapalı ceza infaz kurumunda bulunan ve gelişim puanı belirlenen eşik puanı aşan ve erken iyileşme gösterdiği kanaatine varılan iyi halli hükümlü hakkında idare ve gözlem kurulu tarafından, kapalı ceza infaz kurumunda kalması gereken toplam sürenin onda birine kadar daha erken açık ceza infaz kurumuna ayrılma kararı verilebilecek.

Ceza infaz kurumlarında kalacağı toplam süre 6 aydan daha az olanlar ile artık dönem içinde olanlar hakkında gelişim puanlaması yapılmayacak. Çocuk ve 70 yaş üzeri hükümlülere ceza puanı verilmeyecek.

Hesaplama sonucunda gelişim puanı eşik puanın altında olan hükümlü hakkında açık ceza infaz kurumuna ayrılma, kalan cezasını denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak infaz etme, ceza infaz kurumlarından doğrudan koşullu salıverilme işlemlerine yönelik iyi hal kararı verilmeyecek.

İyi hal kararı için gerekli olan ve genel müdürlükçe belirlenen eşik puanı aşamayan hükümlü hakkında idare ve gözlem kurulunca araştırma yapılarak; bu durumun mücbir sebeplerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı ya da hastalık, yaşlılık, personel yetersizliği gibi makul bir nedeni olup olmadığı belirlenecek. Makul bir nedenin bulunması durumunda, hükümlüye verilen gelişim puanının eşik puanı aşması şartı aranmayacak ve hakkında, mevzuatta aranan diğer iyi hal kriterlerine göre değerlendirme yapılacak.

Verilen ceza puanları, disiplin cezası kaldırılmış olsa bile silinmeyecek. Bir disiplin cezası için verilen ceza puanı, tüm infaz süresinde yalnızca bir kez hesaplamaya dahil edilecek.

Olumlu bir davranışı nedeniyle puan verilen hükümlüye, bu davranışı karşılığında aldığı ödül için ayrıca puan verilmeyecek.

Tutuklular iyileştirme programlarına katılmaya zorlanamayacak; ancak iyileştirme programlarına katılmaları yönünde teşvik edilecek.

Hükümlülerin, gözlem sonucu gönderildikleri çocuk eğitimevleri ile açık ceza infaz kurumları dahil tüm ceza infaz kurumlarında ilgili servislerce gözlem değerlendirme raporları ile en geç 6 ayda bir gelişim değerlendirme raporlarının düzenlenmesine devam edilecek.

Hükümlünün durumunun değerlendirilmesi

Hükümlülerin açık ceza infaz kurumuna ayrılmalarına, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezalarının infaz edilmesine ve ceza infaz kurumlarından doğrudan koşullu salıverilmelerine ilişkin talebi üzerine, ilgili talebin mevzuatta belirtilen süre ve kaldırılmamış disiplin cezasının bulunmaması gibi şartları taşıyıp taşımadığı idare tarafından araştırılacak. Gerekli şartları taşımayan talep reddedilerek hükümlüye tebliğ edilecek.

Talebin bulunması ile mevzuatta belirtilen şekil şartlarını taşıyan dosyalar, idare ve gözlem kurulu sekretaryası tarafından işleme alınacak.

Karar sonrası işlemler ve karar sonrasında iyi halin ortadan kalkması

Kurulun, hükümlünün iyi halli olduğuna karar verdiği tarih ile işlem tarihi arasında geçen sürede iyi hali etkileyen başkaca bir olumsuzluk yaşanmaması halinde, günü geldiğinde diğer işlemlerin ikmaline idarece devam edilecek.

Aynı tarihler arasında iyi hali ortadan kaldıran bir disiplin eyleminin gerçekleşmesi durumunda, idare ve gözlem kurulu derhal toplanarak hükümlü hakkındaki iyi hal kararı kaldırılacak ve disiplin soruşturmasının neticelenmesi, şayet bir disiplin cezası verilmiş ise infazının yapılması ve mevzuatta belirtilen kaldırılma sürelerinin geçmesi beklenecek ve sürecin sonunda hükümlü hakkında yeniden değerlendirme yapılacak.

Açık ceza infaz kurumuna ayrılma, kalan cezayı denetimli serbestlik tedbiri kapsamında infaz etme veya ceza infaz kurumundan doğrudan koşullu salıverme gibi kurumdan ayrılma aşamalarında, bu işlemlere münhasıran yapılan değerlendirme sonunda verilen olumsuz iyi hal kararı, aksi yönde açık bir karar alınmadığı sürece, idare ve gözlem kurulunun eğitim, çalıştırma, nakil, özel izin ve benzeri işlemler için geçmişte vermiş olduğu iyi halliliğe dair değerlendirmelerine tesir etmeyecek ve kapalı ceza infaz kurumuna iade nedenlerinden biri gerçekleşmeden ve idare tarafından bu yönde açık bir karar alınmadan, hükümlünün kapalı ceza infaz kurumuna iade nedeni sayılamayacak.

İlgililer, ceza infaz kurumu idaresi ile idare ve gözlem kurulunun yönetmelikte belirtilen kararlarına karşı, İnfaz Hakimliği Kanunu'ndaki usul ve esaslara göre şikayet ve itirazda bulunabilecek.

Yönetmelik, 1 Ocak 2021 itibarıyla yürürlüğe girecek.