Manipülatif empati, çıkar temini amaçlı empati şeklinde tanımlanabilir. Bu yazı, Hz. Yûsuf’un kıssası bağlamında kötü niyetli kadın tarafından empatinin günahı meşrulaştırmaya nasıl alet edildiğini ortaya koymaktadır. Yazının amacı, günümüzde de hâlâ geçerli olan ahlaki konulara ışık tutmaktır. Konu ele alınırken tefsir literatürü göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca Kur'an’ın Kur'an ile tefsiri yöntemine başvurularak Yûsuf sûresi 12/31. ayetini izah ettiği düşünülen başka ayetlere de referansta bulunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre Hz. Yusuf'un ahlaki değerleri ve kararlılığı, manipülatif empati yaptırarak günahında kendini haklı çıkarmak isteyen kadının çabalarına karşı bir direnç noktası oluşturmaktadır.

Dedikoducu kadınlar, “Aziz’in hanımı” diyerek dedikodusunu yaptıkları kadının yüksek statüsüne dikkat çekmişlerdir. Aynı kişiler kadının “kölesi” diyerek de Hz. Yûsuf’un düşük statüsüne vurgu yapmışlardır (Yûsuf 12/30). Onlar Hz. Yûsuf’u görünce de “üstün bir melek” demişlerdir (Yûsuf 12/31). Onların bu hâlini gören Aziz’in eşi, bu durumdan faydalanıp günah girişiminde mazur olduğunu ileri sürmek istemiştir: “Kadın dedi ki: İşte hakkında beni kınadığınız budur. Ant olsun ben onunla birlikte olmak istedim ancak o iffetlilik gösterip sakındı. Ama eğer kendisine emrettiğimi yapmazsa mutlaka zindana atılacak ve mutlaka küçük düşürülenlerden olacak.” (Yûsuf 12/32). Dedikoducu kadınların Hz. Yûsuf’u günaha teşvik eden kadın hakkındaki sözlerinin doğru çıkması, onların da günahkâr olmadığı anlamına gelmez; çünkü onlar bir durumu düzeltme amacıyla aralarında konuşmuyorlardı. Ayetteki “(beni kınadığınız) budur (feżâlikunne)” denilerek işaret edilen, “kişi” yani Hz. Yûsuf olabileceği gibi “kınanan şey” yani kadının gayrimeşru bir şekilde Hz. Yûsuf’a meyletmesi de olabilir. Söz konusu ifadede yakını gösteren hâzâyerine uzağa işaret eden żâlikunnekullanımı,¹ Hz. Yûsuf’un asaletine işaret olabilir. Kur’an’daki en kuvvetli “empati örneği” bu ayet görünmektedir. Hakkında dedikodu yapan kadınları toplayan kadın, “günah talebini makul göstermek” istemiş ve bunda başarılı da olmuştur. Demek ki her empati masum değildir. İnsanlar empatiyi kötü amaçlı (manipülatif) da yapabilir. Kadının Hz. Yûsuf hakkında “o iffetlilik gösterip sakındı” demesi, Hz. Yûsuf’un ona meyletmediğinin kanıtlarından birisidir. Hatta daha da öte kalıp itibarıyla bu sakınma (ista`same), “çokça sakınma” anlamı da içerir. Daha önce Hz. Yûsuf’un kadının meyli karşısında “Allah’a sığınırım.” demiş olması da (Yûsuf 12/23) kadının Hz. Yûsuf hakkındaki sözünü desteklemektedir. Kadının, dedikoducu kadınların yanında “mutlaka zindana atılacak ve mutlaka küçük düşürülenlerden olacak” şeklindeki kimseden çekinmeyen ve kararlılık ifade eden sözleri, hâlâ yanlarındaysa Hz. Yûsuf’a tehdit amaçlı ifadelerdir.² Kadın, bu sözleriyle davetlilerini Hz. Yûsuf’u ikna etmeleri için harekete geçirmeyi de hedeflemiş olabilir. Ayrıca kadının yanlışında ısrarcı sözleri, ahlaki seviyesinin daha da aşağıya indiğini gösterir; çünkü ilk günah girişiminde konuyu sadece o ve Hz. Yûsuf biliyordu. Şimdi ise dedikoducu kadınlara da niyetini açıkça söylemektedir.

Sonuç

Anlaşıldığı kadarıyla “kendimizi başkasının yerine koyup anlama çabası” her zaman masum değildir. Empati yapanlar ve yapmayı teşvik edenlerin niyeti kötü ise empati hayır değil şer getirmektedir.  Yûsuf sûresi 12/31. ayet, söz konusu kadının özgürken arzularının kölesi olduğunu ama Hz. Yûsuf’un ise köleyken ruhen özgür kalabildiğini göstermektedir. Hz. Yûsuf’un iffeti, günahını haklı göstermek isteyen kadının çabalarına engel oluşturmuştur. Bu bağlamda “Ey iman edenler! Siz kendinizden sorumlusunuz. Siz doğru yola girerseniz sapıtan kimse size zarar veremez.” (el-Mâide 5/105) ayeti hatırlanmalıdır. Kadının, Hz. Yusuf'u tehdit amaçlı ifadelerle hedef alması, kadının ahlaki seviyesinin daha da düştüğüne, kocasının daha önce “Sen de günâhının bağışlanmasını dile.” (Yûsuf 12/29) şeklindeki öğüdünün ona fayda vermediğine işarettir. Aksine kadın, günaha bulaşma hedefini dedikoducu kadınlara açmaktan da çekinmeyerek meşrulaştırmak için çeşitli yollar denemektedir. Ayet, günümüzde de geçerli olan ahlaki konulara ışık tutmakta ve tuzakları, tuzaklara düşmemenin yollarını göstermektedir.