Kaynak: The Conservation
Çeviri: Sümeyye Tepetam / Haksöz-Haber

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) dünya üzerinde meşruiyetini sürdürmek istiyorsa Koronavirüs salgını süresince Çin’e kayıtsız şartsız itaat etmesiyle ilgili olan bazı zor soruları cevaplamalıdır.

Şimdi bunu yapmaya şansı var, üyelerinin 19 Mayıs’ta düzenlene yıllık Dünya Sağlık Meclisi’nin sanal toplantısında pandeminin evrensel olarak ele alınmasına ilişkin bir soruşturma kararı almayı kabul etmelerinden sonra. Ama güvenilirliğini geri kazanmadan önce yine de cevaplanması gereken bir hayli başka sorular mevcut. 

Biz, Çin’in Dünya Sağlık Örgütü gibi küresel örgütlerle olan ilişkisini, Çin’in halk sağlığı standartlarına uyumu ve dünya çapında kendi standartlarını teşvik etmede ne derece başarılı olduğunu inceledik. Dünya’da birkaç ayda neredeyse 5 milyon insanın enfekte olduğu ve 320 binden fazlasının öldüğü Koronavirüs salgının sebep olduğu küresel krizin ortasında DSÖ’nün salgının başladığı Çin’le arasındaki ilişkiyi anlamak küresel halk sağlığının geleceği için çok önemlidir. 

Çin’in Dokunulmazlığı

Bu süreçte Dünya Sağlık Örgütü dünya çapındaki önemi, Çin’in etkisi altına girmesiyle birlikte eşi benzeri görülmemiş şekilde sorgulanmaya başladı. Ocak ayının sonunda salgının patlak vermesiyle birlikte DSÖ’nün genel direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, bu süreçte Çin’in Covid-19’la mücadelesine ve Xi Jinping’in liderliğine gereğinden fazla övgülerde bulundu. O, Çin’in kriz yönetimi, devletin zirvesinin kararlılığı ve onların gösterdiği şeffaflığın ciddiyeti konusunda yorumda bulundu.

 Ama Çin hükümet sisteminin tüm kademelerinde şeffaf olmama durumu ve sansür hüküm sürüyor. Tedros, Çin’i fazlaca övmesinin potansiyel yansımaları noktasında onun yardımcıları tarafından uyarıldı. Ama söylenenlere göre bu uyarıları görmezden geldi. Görünüşe göre DSÖ ayrıca Çin tarafından iletilen salgın hakkında ilk veri ve bilgileri nominal değerden aldı. 

Mart’ın sonuda, Japonya’nın başbakan yardımcısı Taro Aso, DSÖ’nün “Çin Sağlık Örgütü” olarak yeniden adlandırılabileceği göndermesinde bulundu. ABD başkanı Donald Trump,  daha da ileri giderek pandeminin tedavisinde DSÖ’nün fazlaca “Çin merkezli” olduğu ve “endişe verici derecede Çin’den bağımsız kalamadığı” eleştirisini yaptı. 

Soruşturma Karmaşası

Dünya Sağlık Örgütü şimdilerde küresel çapsa güvenilirliği yeniden sağlamaya ihtiyaç duyuyor. Bağımsız bir çağrı olarak, Covid-19 salgınının kapsamlı bir şekilde incelenmesi hızla Çin ve özellikle Avustralya ve ABD gibi Batılı ülkeler arasında bir kargaşaya yol açtı. Sonunda 19 Mayıs’ta Avrupa Birliği tarafından sunulan ve yüzden fazla ülke tarafından onaylanan uzlaşma kararı kabul edildi. 

Bu karar Çin’e değinmiyor, fakat DSÖ’nün şimdilerde başında Çinli Qu Dongyu bulunduğu Dünya Hayvan Sağlığı, Gıda ve Tarım Örgütü ile çalışmasını ve virüsün zoonotik kaynağı ve potansiyel aracılarla beraber insana nasıl bulaştığını tanımlamasını istiyor. Kararda ayrıca, yeni bir aşı etrafında potansiyel fikri mülkiyet hakkı sorunlarına da işaret ediliyor. Karar kabul edilmeden önceki gün Dünya Sağlık Meclisi’nde konuşan Xi Çin’i çok taraflı küresel sağlık dayanışmasının güvenilir bir destekçisi olarak niteledi ve uluslararası Covid-19’la mücadeleye 2 milyar dolar destekte bulunmayı taahhüt etti. Batı’da aşı milliyetçiliği korkusu olmasına rağmen, Çin’in bulduğu aşıların küresel çapta insanlığa faydalı olacağının sözünü verdi. Ama Çin’in izlediği politikalar esas olarak onun kötü itibarını düzeltmeyi amaçlıyor. 

Soruşturmada Görevler

Kabul edilen tasarıyla beraber, soruşturmayı kimin yöneteceği savaşı ortaya çıkacak. Eğer gerçekten bu soruşturma bağımsızsa Çin’in “ilk vaka”yı ve ne zaman ve nasıl enfekte olduğu hakkında cevaplanmamış soruları ele alması gerekmektedir. 

Çin için asıl sınav, Çin’de Covid-19 salgınının ilk aşamalarında sorumlu olan kişilerin bazılarının  Çin’li yetkililerden bağımsız bir şekilde DSÖ’nün öncülüğünde delegasyona katılıp kayılmayacağıdır. Onlar için Wuhan’daki hastanelerde mücadelede başı çeken doktorlardan Ai Fen gibi Covid-19 hastalarının ilklerini dinlemek aydınlatıcı olacaktır. Görüşmek isteyecekleri diğer kimse de Çin’in “yarasa kadın”ı olarak bilinen ve test ettikten sonra örnekleri yok etmeleri istendiği bildirilen genomik laboratuvarlarının başkanları olan Wuhan Viroloji Enstitüsü’nden Shi Zhenglidir.

Şangay’daki Fudan Üniversitesi’nden Zhang Yongzhen’in konuşması dikkate değerdir. Zhang, nadiren Çin’in resmi söylemlerinde geçiyor ama onun ekibi söz konusu virüsün Koronavirüs ailesinin bir üyesi olduğu sonucuna vardı. Bulgular Şubat’ın başında Journal Nature’de yayınlandı. Daha sonra, hiçbir neden gösterilmeden laboratuvarının Ocak ayı başında kapanması için emir verildi. 

Virüsün kökenine dair araştırmaların yanısıra bir diğer önemli soru da, Der Spiegel ve Newsweek’in bildirilen bir iddiaya göre DSÖ’nün Çin’nin baskısı altıa girdikten sonra uluslararası acil durum ilan etmeyi geciktirip geciktirmediğidir. Newsweek’e göre, bir CIA raporuna atıfta bulunarak, gecikme Çin’in önemli tıbbi malzemeleri ve kişisel koruyucu ekipmanları yurt dışından istiflemesine izin verdi. 

Diğer BM kuruluşları gibi DSÖ, üye devletlerin desteği olmadan kararlarını ve politikalarını uygulayamaz. Onun başarısı, politikacıları ve yetkilileri kararlarına uymaya ikna edip edemeyeceğine dayanıyor. DSÖ, tüm insanlığı etkileyen gelecekteki sağlık krizleriyle etkin bir şekilde mücadele edecekse meşruiyetini koruması büyük önem arz ediyor.