Uzmanlara göre, anıt mezar yapımından, evlatlık kızların ailelerine ulaşmasına kadar atılması gereken çok sayıda önemli adım bulunuyor.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın önceki gün 1937-38 yıllarında Dersim’de yaşananlarla ilgili olarak “Devlet adına özür diliyorum” demesi, ‘Bundan sonra ne olacak?’ sorusunu gündeme getirdi. Bir devlet başkanının özür dilemesinin hukukî sonuçlar doğuracağını söyleyen tarihçiler “bu daha ilk adım” diyor.

Bu konuda uzmanların görüşleri şöyle:

» Erdal Doğan: (Hukukçu) Gerçek, samimi ve hukuki özür öncelikle 37-38 kurbanlarının mezar yerlerinin ortaya çıkarılmasını, bunların yerine bir anıt mezar dikilmesini, mağdurlara maddi ve manevi tazminat ödenmesini gerektirir. Ayrıca, evlatlık verilen kız ve erkek çocukların akıbetleri araştırılmalı, asıl ailelerine erişimleri sağlanmalı. Olayın belli bir kimliğe ve yaşam haline yönelik olduğunu dikkate alırsak bunun bir kültürel soykırım olduğunu görürüz. Bugün de devam eden kültürel soykırımın durdurulması için Kızılbaş inancının önündeki engellerin kaldırılmasından, anadilde eğitimin hakkının verilmesine kadar pek çok adım atılması gerekir. Ayrıca, Kızılbaş inancında çok önemli yeri olan doğanın katledilmesinin en büyük nedeni olan baraj yapımları durdurulmalı. Hem 90’larda hem de 37-38’de boşaltılan köylere dönüş yolu açılmalı ve toprakları geri verilmeli.

» Dr. Şükrü Aslan: (Sosyolog) Başbakan’ın açıklaması sadece bir başlangıç. Devamı hukuki ve siyasi yeni düzenlemeler gerektiriyor. Bunların başında 11 bin kişinin yerinden edilmesi ve 13 bin kişinin öldürülmesinin geride kalanlarda yarattığı mağduriyetler var. Bu insanların kültürleri topyekûn yasaklandı, bunun için adım atılması gerekiyor. Ayrıca değiştirilen yer isimleri iade edilmeli. Atılacak adımların belki en kapsayıcısı ise, bu tarihin yeni baştan doğru bir şekilde yazılması ve öğretilmesi. Bu sürece dair ne kadar üretilmiş resmi belge varsa -ders kitapları da dahilgözden geçirilmesi ve yeniden yazılması...

» Ayşe Hür: (Araştırmacı - Yazar) Öncelikle, bu olayda mağdur olan insan sayısının ve mağduriyetlerinin belirlenmesi lazım. Öldürülen 13 bin 800 kişi muhtemelen bir yerlere gömüldü. Bu yerlerin ortaya çıkarılması lazım. Manevi tazminat ödenebilir bazı kişilere. Bazı kişilerin sürgün edildikten sonra malları ellerinden alınmış, bunların zararları tazmin edilebilir. Dünyada bunun örnekleri var. Özrün arkasından adaleti sağlayacak adımlar atılmalı. Bu ille de para olmayabilir; mesela oraya bir kültür merkezi kurulabilir ya da bu olayları anlatan bir müze açılabilir.

» Cafer Solgun ( Araştırmacı-Yazar): Bu özrün getirdiği sorumluklardan bir tanesi toplu mezarların açılması. Dersim’de bir tane toplu mezar yok ama toplu katliam yapılan onlarca nokta olduğunu biliyoruz. Daha sonra Dersim adının iade edilmesi gerekir. Asılarak öldürülen Seyit Rıza ve arkadaşlarının cenazelerine ne yapıldığının açıklanması gerekir. Seyit Rıza’nın cebinden çıkan 2 lira ve köstekli saate devlet ne yaptı? Seyit Rıza’nın vasiyetiydi, bunların oğluna verilmesini istiyordu, fakat oğlunun asılacağını bilmiyordu. Oğluna verilmediğine göre, bu 2 lira ve köstekli saat ne yapıldı? Bunlar hemen atılması gerekli olan adımlar. Dersim konusunda yapılası gerekenler zamanla ortaya çıkacaktır. Biz de bu özre hazırlıksız yakalandık.

Aysun Yazıcı / Taraf