Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), İran'ın P5+1 ülkeleri (Rusya, ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Almanya) ile yaptığı anlaşmaya (JCPOA) uyduğunu bildiren raporu BM Güvenlik Konseyi'ne sundu.

IAEA'nın bu onayıyla İran'a uygulanan BM ambargolarının birçoğu kaldırıldı ancak tüm kısıtlamaların kaldırılması için 10 yıllık bir takvim izlenecek.

İran ile P5+1 ülkeleri arasında varılan anlaşmanın ardından BM Güvenlik Konseyi'nin temmuz ayında aldığı ve IAEA'nın onayının ardından daha önce bu ülkeye uygulanan tüm ambargo kararlarının iptal edileceğinin belirtildiği 2231 sayılı karar, tüm eski yaptırım kararlarını kaldırıp yeni bir takvim ortaya koymuştu. Kararda eski yaptırımların tekrar uygulamaya konulmasını sağlayan mekanizma da yer almıştı.

Karara göre, İran'a 8 yıl balistik füze teknolojileri, 5 yıl da konvansiyonel ağır silah satış kısıtlaması sürecek. Bu süre boyunca ülkeler ancak BM Güvenlik Konseyi'nden önceden izin çıkması durumunda İran'a balistik füze teknolojisi ve konvansiyonel silah verebilecek.

Bu transferlere izin verilmesi için BM Güvenlik Konseyi kararı aranması, konseyde veto yetkileri olan ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa'ya, İran'a silah ve füze satılmasını tek başlarına engelleme fırsatı tanıyor. ABD, bu satışları engelleyeceğini şimdiden duyurdu.

İran'ın tüm talepleri yerine getirmesi ve nükleer teknolojisinin barışçıl olduğunun IAEA tarafından onaylanması hâlinde BM Güvenlik Konseyi kararıyla getirilen yükümlülükler ve yaptırımlar 10 yıl sonunda tamamen kalkacak ve “İran'ın nükleer programı” maddesi konseyin rutin gündeminden çıkarılacak.

İhlal Durumunda BM Yaptırımları Otomatik Olarak Geri Gelecek

Kararın olası ihlal durumunu düzenleyen bölümünde ise tüm ülkelerden, İran'a gönderilen ya da İran'dan gelen veya transit olarak limanları kullanan kargolarda “makul şüphe” hâlinde inceleme yapmaları talep ediliyor.

İncelemeler sonucu İran'ın anlaşmayı ihlal ettiğini düşünen ülkeden vakayı İran ile 5+1 ülkeleri ve AB arasında kurulacak ortak komisyona getirmesi talep edilen kararda, burada çözüm bulunamaması hâlinde ise konunun BM Güvenlik Konseyi'ne taşınması isteniyor.

Karara göre, konseye olayın bildirilmesinin ardından, Viyana'da varılan anlaşmanın devam edebilmesi yani yaptırımların belirli takvim içinde kaldırılabilmesi için 30 gün içinde BM Güvenlik Konseyi'nde karar alınması gerekecek.

Bu kararın alınamaması hâlinde ise tüm eski BM yaptırımları otomatik olarak devreye girecek. Bu maddeyle, yaptırımların otomatik olarak geri getirilmesi sağlanıyor ve konseyin 5 daimi üyesinin veto yetkisini kullanarak bunu engellemesinin önüne geçiliyor.

Gelen ihlal bildirimine rağmen İran ile varılan anlaşmanın devam edebilmesi için BM Güvenlik Konseyi kararı gerekmesi, konseyin daimi üyelerine anlaşmayı sonlandırabilme ve tüm eski yaptırımların geri getirilmesini sağlama imkânı tanıyor.

İran'a Uygulanan BM Yaptırımları

BM Güvenlik Konseyi, uranyum zenginleştirme programını askıya almaması nedeniyle 2006'da ambargo kararı alarak İran'ın her türlü nükleer malzeme teminini yasaklamış, programla ilgisi olan kişi ve kurumlara da varlık dondurma ile seyahat yasağı gibi yaptırımlar getirmişti.

2007 yılında İran'a silah ambargosu uygulamasını da kabûl eden konsey, daha sonra aldığı kararlarda nükleer programla ilgisi belirlenen kişi ve kurumları da yaptırımlar listesine eklemişti.

İlki 2006, sonuncusu ise bu yıl kabûl edilen 7 BM Güvenlik Konseyi kararı, BM'nin bu ülkeye uyguladığı yaptırımları ve bu yaptırımları izleme panelinin çalışmasını düzenliyor.

İran'ın nükleer programının tamamen “barışçıl” olduğunun IAEA tarafından onaylanması hâlinde 10 yıl sonra bu yaptırımların tamamı sonlandırılacak ve konu BMGK gündeminden çıkarılacak.

AA