Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise gıda fiyatlarındaki artış ile ilgili esnafı uyararak, "Eğer bu süreci böyle devam ettirecek olursanız çok ağır cezalar sizleri bulabilir" dedi.

TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verilerine göre ayçiçek yağı son bir yılda yüzde 60'a yakın zamlandı.

Öyle ki, ayçiçek yağı fiyatlarındaki artış sosyal medyada konuyla dalga geçen videolara ve görsellere konu oldu.

Hatta Gaziantep'in Nizip ilçesinde şüphelilerin bir evden dört teneke sıvıyağ çaldığı ortaya çıktı.

Fiyatlardaki yükselişin temel nedeni Türkiye'de ayçiçek yağına olan talebin üretim tarafından karşılanamaması ve Türkiye'nin ithalata bağımlı olması.

Bu nedenle uzmanlar yakın zamanda fiyatların düşmesini değil, daha da artmasını bekliyor.

Ayçiçek yağının PTT'de satışa çıkarılmasının ise üretim değil tedarik ile ilgili bir çözüm olmasından dolayı Hazine'ye yük getireceği öngörülüyor.

Ayçiçek yağı fiyatlarının neden yükseldiğini ve bu durumun etkilerini derledik.

Türkiye'de ayçiçek üretimi talebi karşılamıyor

5 litrelik ayçiçek yağının fiyatları kimi marka ve marketlerde 80 lirayı aşmış durumda.

Bloomberg HT ekonomi kanalının tarım editörü İrfan Donat, piyasa verilerine ve sektör temsilcilerine göre fiyatlardaki artışın geçen yıla kıyasla neredeyse yüzde 100 olduğuna dikkati çekiyor.

BBC Türkçe'ye konuşan Donat, ayçiçek üretiminin talebi karşılayamamasından ötürü Türkiye'nin net ithalatçı olduğunu vurguluyor.

TÜİK'in 2018-2019 verisine göre Türkiye'de ayçiçeğinin yeterlilik oranı %66,4; ancak sanayicilere göre bu oran çok daha düşük.

Donat, "Türkiye, 2020'de ayçiçeğinin de içinde olduğu yağlı tohumlara yaklaşık 3,5 milyar dolar ödedi. TL'ye çevirdiğimizde görüyoruz ki bu miktar, 24 milyar TL olarak açıklanan 2021 tarımsal destekleme miktarına neredeyse denk. Bu da demek oluyor ki 2020'de bu yılın tüm tarımsal desteğini biz yurt dışındaki çiftçiye sadece yağlı tahımlar için göndermişiz" diyerek ithalattaki durumu özetliyor.

Hürriyet gazetesine konuşan Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil ise "Toplam ihtiyacımızın yüzde 25-35'ini yerli üretimle sağlıyoruz. Ülke olarak ihtiyacımız olan 2,5-3 milyon tonluk ayçiçeği tohumu üretimine ulaşmalıyız" dedi.

Trakya Birlik Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Akgün de AA'ya verdiği röportajında, "Bizim bu konuda yapacağımız tek şey var. Çiftçimizi desteklememiz lazım. Çiftçimizi destekleyip üretimi artırırsak dışa bağımlı kalmadığımız için fiyatların daha iyi olacağını düşünüyorum" açıklamasında bulundu.

Pandemiyle gıda fiyatları yükseldi

Donat, Türkiye'nin ithalata bağımlı olmasından yola çıkarak ayçiçek yağındaki fiyat artışının nedenlerini şu şekilde sıralıyor:

•             Pandemi dolayısıyla bütün tarımsal emtialarda fiyat artışı yaşandı, halen yaşanıyor.

•             Bu sebeple ülkeler gıda milliyetçiliğine yöneliyor.

•             Geçen yıl yaşanan kur şoku da fiyatların yükselmesinde rol oynadı.

Türkiye'de ayçiçek üretiminin yeterli olmamasının en büyük sebebi ise geçen yıllarda doların yükselişiyle girdi maliyetlerinin artması ve çiftçinin masrafını artık karşılayamaz hale gelmesi.

Donat'a göre ayçiçek üretiminin talebi karşılayamamasının diğer sebepleri ise tarım destek politikalarının her yıl çok geç açıklanması, tarımda planlamanın olmaması, verimlilik sorunu, maliyetlerin yüksek olması ve iklimsel riskler.

Türkiye, dünya ithalatında birinci sırada

Tarım ve Orman Bakanlığı'nın aralık ayında yayımladığı ayçiçeği bülteninde dünyanın en büyük ayçiçeği üreticileri olan Rusya, Ukrayna ve Moldova'da yaşanan kuraklığa dikkat çekiliyor.

Bu yüzden dünya genelinde üretim miktarı geçen seneye kıyasla yüzde 10 azaldı.

Bültene göre bu ülkelerin ayçiçeği tohumu yerine ham yağ satarak ihracatta daha fazla gelir elde etmek istemesiyle ayçiçeği fiyatında hareketlenmeler yaşandı.

Bültende yer alan ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre ise Türkiye'nin ayçiçeği ithalatında 2020-2021 döneminde yüzde 37'lik oranla dünyada birinci sıraya yerleşmesi bekleniyor.

Bu yüzden ayçiçek yağı fiyatlarındaki artışı kontrol altına almak için geçen yıl ithalatta çok sayıda gümrük vergisi indirimi gerçekleştirildi.

Geçen ay gıda enflasyonu yüzde 20 oldu

Ayçiçek yağı fiyatı yükselen tek gıda ürünü değil.

Gıda enflasyonu son dönemde yine ekonominin en önemli gündem maddelerinden biri haline geldi.

Küresel gıda fiyatlarında da yaşanan artışa paralel olarak aralık ayında gıda enflasyonunun yüzde 20,61 olduğunu gördük.

Aralık ayında bir önceki aya göre en çok zamlanan ürünler arasında zeytinyağı yüzde 6,72; ayçiçek yağı yüzde 6,45 ile yer aldı.

Gıda enflasyonunda bu ay da yükselişin sürmesi bekleniyor.

Bu sebeple Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan'ın ev sahipliğinde Gıda Komitesi perşembe akşamı toplandı.

Dünya gazetesi bu yılın başında sektör temsilcilerine dayandırdığı haberinde ayçiçek yağı fiyatlarının yüzde 20 daha yükselebileceğine vurgu yaptı.

Erdoğan ise yükselen gıda fiyatlarıyla ilgili esnafı işaret ederek, "Gerek sebze, gerek meyve ve bakliyatta çok ciddi fiyat farkları olduğunu görüyoruz, bunun için Ticaret Bakanlığı yoğun çalışma içinde, önümüzdeki bir ay içinde çok daha kontrollü bir şekilde yürüteceğiz" dedi.

"PTT'de satış, zararı Hazine üstelenecek demektir"

CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer ise tam tersine esnafın yükselen fiyatlardan ötürü büyük rahatsızlık duyduğunu dile getiriyor.

Gürer basına yansıyan sözlerinde, "Seçim bölgem olan Niğde'de bazı esnafların yerel basına yaptığı açıklamalarda, zamlı yağları rafa koymaya bile utandıklarını belirtiyorlar. Zamlar esnafı da tüketiciyi de perişan etti" dedi.

Gıda fiyatlarındaki artış öyle bir noktaya geldi ki pazarlama alanında bir araştırma şirketi olan Related Digital verilerine göre bu ayın başından beri internetten en çok satılan ürünler ayçiçek yağı, akıllı süpürge ve bluetooth kulaklık oldu.

Gıda fiyatlarındaki yükselişi dizginlemek için atılan adımlardan biri, ayçiçek yağı başta olmak üzere, zeytinyağı, şeker, bakliyat, un, tuz, salça ve bal gibi temel gıda ürünlerinin PttAVM.com'dan indirimli satılması.

Tarım yazarı Donat ise yakın zamanda fiyatların düşmesini beklemediğini aktarıyor:

"Türkiye'nin kontrolü dışında gerçekleşen bir şey olduğu için fiyat içeride ister istemez artacaktır. PTT AVM, zincirin neredeyse son halkası, daha zincirin ilk halkası olan üretim tarafındaki sıkıntıyı tedarik tarafıyla çözemeyiz.

"Daha önce de tanzim satışlar kurulmuştu. O zaman da üretim maliyetiyle satış arasındaki fark, Hazine'ye zarar yazılması demekti. PTT AVM'de ucuza bir ürün satılacaksa o ürün ucuza tedarik edildiği için değil, Hazine o zararı üstleneceği içindir."

Bütün yağlarda yüzde 50 fiyat artışı

TÜİK verilerine göre ayçiçek yağının aralık ayında birim fiyatı 16 TL oldu.

Bu rakam zeytinyağında 35, mısırözü yağında 15 TL.

Tarım yazarı Donat, gıda fiyatlarında yaşanan artış ile asgari ücret ile çalışan nüfusun aldığı zam oranına bakıldığında uçurumun çok yüksek olduğunu dile getiriyor:

"İnsanlara hangi ürünleri tercih ettiklerini sorsanız çoğu zeytinyağı diyecektir ama iş alım gücüne geldiğinde Türkiye'nin büyük çoğunluğu sarı yağları, ayçiçek yağı ve mısırözü yağını kullanıyor, bazen onu da kullanamıyor, margarini kullanıyor. Bütün yağların fiyatlarında yıllık en az yüzde 50 fiyat artışı yaşandı.

"Çalışan nüfusun önemli bir kısmının asgari ücretle çalıştığı ülkelerde gıda enflasyonun etkisi daha fazla hissediliyor. Enflasyon sepetine baktığın zaman gıdanın oranı yüzde 22,77. Alım gücü azaldığı için hanehalkında bu pay yüzde 30'a kadar çıkıyor."

Asgari ücrete bu yıl yüzde 21 zam yapıldı.