21. yüzyıla girildiğinde ABD, dünyanın yegane süper devleti ve iradesi önünde durulamaz bir güç gibi görünüyordu. Onyıl sonra bugün durum çok farklı.

2008'den bu yana içinde yaşadığı derin ekonomik kriz, Irak ve Afganistan'dan çekilme arayışı ve başka gelişmeler, Amerikan "imparatorluğu"nun ya da dünya hegemonyasının çökmekte olduğuna dair tartışmayı büyüttü. Bu tartışmada ileri sürülen temel argümanları bu ve gelecek yazılarda okurlarımın dikkatine getirmek istiyorum.

ABD'nin "aşırı emperyal yayılma" nedeniyle gerileme sürecine girdiğini ilk söyleyen, bundan 13 yıl önce, 1998'de yayımlanan "The Rise and Fall of Great Powers / Büyük Devletlerin Yükselişi ve Çöküşü" başlıklı kitabıyla, ABD'nin Yale Üniversitesi'nin ünlü İngiliz asıllı tarihçisi Paul Kennedy olmuştu. Kennedy, iki yıl önce yayımlanan, "American power is on the wane / Amerikan gücü zayıflıyor" başlıklı makalesinde de, 2008'de patlak veren krizin en çok ABD'ye darbe vuracağını yazdı. Bunun birinci temel nedeni olarak Amerikan ekonomisindeki kronik bütçe ve ticaret açıklarına; ikinci temel neden olarak da askeri yayılma ve harcamalarına işaret ediyor ve şöyle diyordu: "Öteki büyük devletlerle karşılaştırıldığında bu ülkenin demografik alanda, yüzölçümü - nüfus orantısında, ham madde kaynaklarında, araştırma üniversiteleri ve laboratuvarlarında, esnek işgücünde vesaire büyük üstünlükleri var. Ancak bu üstünlükler, Washington'da on yıla yaklaşan bir süredir devam eden sorumsuzlukların, Wall Street ile uzantılarındaki azgın açgözlülüğün ve ölçüsüz denizaşırı askeri maceraların gölgesinde kalmış bulunuyor." (Wall Street Journal, 4 Ocak 2009).

Amerikan imparatorluğunun çökmekte olduğunu söyleyenlerin bir diğeri, ABD'nin Harvard Üniversitesi'nin ünlü tarih profesörü Neill Ferguson. "The Rise and Fall of the American Empire / American İmparatorluğu'nun Yükselişi ve Çöküşü" başlıklı kitabı 2004'te yayımlanan Ferguson'a göre, bütün karmaşık sistemler aniden ve felaketli bir şekilde işlemez hale gelir. "Büyük devletler ve imparatorluklar, karmaşık sistemlerdir... Bu sistemler bir süre istikrarlı bir şekilde işler, dengede görünürler, fakat gerçekte sürekli olarak uyum sağlama çabasındadır. Ne var ki, bir an gelir 'kritik eşiğe' ulaşırlar. Küçük bir tetikleyici dengeden krize geçişi ateşleyebilir; tek bir kum taneciği koca bir kum yığınının devrilmesine ya da Amazon'da kanat çırpan bir kelebek İngiltere'nin güneydoğusunda fırtınaya neden olabilir."

Ferguson'a göre, imparatorlukların çoğunun çöküş nedeni, mali krizlerle; yani gelir ve giderler arasındaki büyük dengesizlikler ve kamu borcunun finanse edilememesiyle ilgilidir. ABD'nin 2009'daki açığı, 60 yıldır görülmeyen 1,4 trilyon dolar ve GSMH'nın yüzde 11,2'sine ulaşmış durumda. Kamu borcunun 2008'de 5,8 trilyon dolardan 2019'da 14,4 trilyona yükseleceği hesaplanıyor. Bugün için dünya ABD'nin krizi aşabileceğini, durumu idare edebileceğini varsayıyor. Ne var ki bir gün rastgele kötü bir haber - örneğin bir mali kuruluşun ABD'nin kredi notunu düşürmesi - sistemin sürdürülebilirliğine olan güveni yıkabilir. Bugün içinden geçilmekte olan krizin bir sonraki aşaması, Obama yönetiminin aldığı önlemlere güvenin çökmesi olabilir. "İmparatorlukların davranışı da bütün karmaşık sistemler gibidir. Bilinmeyen bir süreyle dengede gibi görünürler. Ve sonra, aniden, çökerler." (Foreign Affairs, March - April 2010.)

Geçen yazımda 1980'de Sovyet İmparatorluğu'nun on yıl içinde dağılacağını öngören Norveçli barış araştırmaları kurucusu Johan Galtung'un da 2000'den bu yana "Amerikan İmparatorluğu"nun, en geç 2020 yılında çökmesini öngördüğüne ve bunun için saydığı nedenlere değinmiştim. "The Fall of the US Empire / Amerikan İmparatorluğu'nun Çöküşü" başlıklı kitabı 2009'da yayımlanan Galtung'u, diğerlerinden ayıran taraf, kriz sonunda ABD'de demokrasinin yıkılıp, yerini faşizmin alabileceğini söylemesi. Galtung'un yakından bakılmaya değer görüşleri başka bir yazının konusu.

ZAMAN