Hasan Basri Yalçın / Sabah

Afrika’nın önemi nereden geliyor?

Afrika'daki darbeler serisini konuşurken genelde Afrika'nın kendi iç dinamikleri üzerinden değerlendirme yapmak kaçınılmaz bir önşart. Fakat bu darbeler serisinin biraz daha geniş bir anlamı olduğunu düşünüyorum. Bu sefer sanki "Afrika gerçekten sadece Afrika'dan ibaret değildir" diyebiliriz. Ancak bu doğrudan doğruya Afrika'nın stratejik kıymetiyle ilişkili değil.

Sık sık karşılaşıyorum. Afrika yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından sanki dünyanın en verimli coğrafyası gibi tarif ediliyor. Ve sanki çok verimli olduğu için de büyük güçlerin müdahalesine maruz kalıyor gibi görünüyor. Ama durum aslında bunun tersi. Evet her kıta gibi Afrika'nın da yeraltı ve yerüstü kaynakları var. Ancak diğer kıtalara göre çok da üstün olduğu doğru değil.

Afrikalı ülkeler kendi kaynaklarını kendileri işleyemediği için ve hammadde ihracatı yapmak zorunda olduklarından bu ülkelerin isimleri yeraltı ve yerüstü kaynaklarıyla geçiyor.

Bu bakımdan Afrika ülkeleri çok kaynağa sahip olmaktan ziyade kaynaklarına sahip çıkamadığı için müdahaleye uğruyor. Afrika'daki zayıf yönetimler, büyük güçlerin az bir kaynak ayırmasıyla bile etki altına alınabiliyor. Çok darbe olmasının asıl nedeni bu.

Dikkat ederseniz soğuk savaşta büyük güç mücadelesi en son Afrika'ya yansımıştı. Önce dünyanın geri kalanları süper güçlerin nüfuz mücadelesine düşmüştü. Mücadele en son Afrika'ya gelmişti. Çünkü süper güçler için diğer bölgeler daha kıymetli görünüyordu. Afrika son sıradaydı. Paylaşılacak yer kalmayınca çekişme Afrika'ya da gelmişti.

Ama içinden geçtiğimiz günlerde tam tersine bir süreç işliyor. Çin ve Rusya gibi kendi ağırlığını uluslararası sistemde hissettirmeye çalışan devletler, bu tür denemeleri Afrika'da yapacak gibi duruyor.

Aynı sebepten dolayı Afrika daha az maliyetle daha fazla etkinlik üretilebilecek alan gibi görünüyor. Mesela, Rusya ve Çin, ABD'nin etki alanında olduğu için Güney Amerika bölgesinde üretemeyeceği etkinliği Afrika'da üretebileceğini düşünüyor. Bir nevi test alanı gibi.

Bu nedenle Nijer'de yaşananlar Afrika genelindeki dengeleri, Afrika'da ortaya çıkacak durum ise dünyanın diğer bölgelerindeki dengeleri etkileyebilecek bir potansiyele sahip. Son günlerdeki önemi buradan kaynaklanıyor.

Çin ve Rusya, şimdi Fransa ve ABD'nin tepkisini ölçüyor. Yeterli tepki görmediklerinde bu meydan okumayı daha da ilerletmeyi deneyeceklerdir. Afrika'daki sonuçlar da doğal olarak dünyanın diğer boşluk alanlarına yayılabilir. Afrika'daki son olayları biraz da bunun üzerinden görüyor ve önemsiyorum.